Heilbrigðismál - 01.07.1970, Blaðsíða 15

að drepa sumar tegundir sýklanna. Munn-
vatnið og ýmsar aðrar tegundir vökva, sem
líkaminn myndar, hafa í sér lysozyme, ásamt
ýmsum öðrum sýklaeyðandi efnum, sem eru
nefnd levcin, lysin og plakin, og eru enn ekki
fullrannsökuð. Jafnvel nakin húð yðar hefur
talsverða hæfileika til að drepa sýkla. Blóð-
kreppusóttarsýkill, sem settur er í saltvatns-
dropa, lifir í 4 klst., en sé hann settur í lófa
yðar, drepst hann eftir 20 mínútur. Sumir
sýklar lifa af þessar ytri varnir og margfald-
ast jafnvel á húðinni. Til þess að þeir geti
valdið meini, verða þeir þó að komast inn í
líkamann, sigrast á margvíslegum og furðu-
legum vörnum. Sýklar, sem fara upp í munn-
inn, verða fyrir árásum af sóttverjandi efn-
um í munnvatiiinu. Þeir sýklar, sem er rennt
niður og skoiað ofan í magann, lenda í sterk-
um meltingarsöfum, sem þar bíða þeirra.
Fæstir þeirra komast því lifandi niður í þarm-
ana. Sýklar, sem komast upp í nefið, verða
að fara í gegnum margbrotið net af loftsíum
nasanna og hliðarganga þeirra. Yfirborði
þessara ganga er haldið röku með slímkennd-
um vökva, sem verkar eins og flugnapappír,
sem sýklarnir festast í. Orsaki sýklarnir ert-
ingu, er þeim hnerrað burt eða það fer að
flæða úr nefinu og þá skolast þeir út. Sýklar,
sem ná því að komast ofan í lungnapípurnar,
eru einnig veiddir í slímvökva og stundum er
þeim hóstað upp. Orfínir þræðir, sem líkjast
hárum, eru sísópandi í slímvökvanum og
reyna að koma öllu, sem fer niður í lungun,
upp í hálsinn. Þannig er sýklum, sem festast
í slímvökvanum, sópað upp í hann, loks er
þeim hrækt út eða rennt niður og tortímt af
meltingarsöfunum. Ef sýklar komast inn í
líkamann gegnum rispur í húðinni eða í
slímhimnunum (stundum svo litlar að eng-
inn tekur eftir þeim), er hættan sýnu meiri.
Maður stígur á nagla, sem er ataður sýklum.
Hver sýkill, sem þannig kann að komast inn
FRÉTTABKÉF UM HEILBRIGÐISMÁL
í líkamann, skiptir sér í tvo innan 20 mín-
útna. Að öðrum 20 mínútum liðnum skipta
þeir sér á ný. Ef sýklaskiptingin héldist svona
hröð, mundi líkaminn hýsa billjónir afkom-
enda hins fyrsta innan 7 klst. og nokkrar
trilljónir eftir sólarhring, en þá væri líkaminn
vitanlega altekinn. En áður en þetta má ske,
koma bólguvarnir til skjalanna og bjarga frá
voðanum. Bólga hefst þegar ýmis konar kem-
isk efni leysast úr læðingi á staðnum, þar sem
sýklarnir settust að. Þau myndast fyrir áhrif
sýklanna eða frumanna í líkamanum, sem
orðið hafa fyrir skemmdum. Þessi kemísku
efni síast út í allar áttir þar til þau ná til
næstu blóðæðar. Þar orsaka þau útvíkkun
æðaveggjanna og gera blóðvökvanum kleift
að síast út í gegnum þá. Blóðvökvanum fylgja
hvít blóðkorn, kölluð leukocytar (sem þýðir
hvítar frumur) og ýmis kemísk efni, sem
hindra sýklavöxt. Hvítu blóðkornin eru ein-
hver sérkennilegustu og áhrifamestu varnar-
öfl líkamans. Að útiiti til líkjast þau mest
einfruma dýrum, sem kallast amöbur, og geta
flutt sig eins og þær frá einum stað til annars
innan líkamans. Á einhvern hátt, sem enginn
skilur, dragast hvítu blóðkornin þangað, sem
sýklainnrás á sér stað, á svipaðan hátt og stál-
agnir að segul. Um leið og þau koma á stað-
inn, gleypa þau í sig hverja ögn, sem gert
hefur innrás í líkamann.
Sýklar í sjáljheldu.
Það er heillandi að fylgjast með þessum
gleypileik í smásjánni. Hvítt blóðkorn rennir
sér að innrásarsýkli, klemmir hann upp að
fastri mótstöðu, hvolfir síðan hlaupkenndum
líkama sínum yfir hann, til að stía hann af.
Þá myndast gat á himnuna, sem umlykur
frumuna og sýkillinn sendist inn um það, en
þar með er hann gleyptur og inniluktur.
Augnabliki síðar rennir hvíta blóðkornið sér
af stað eftir næsta ránsfeng. Milljónir hvítra
15