Samtíðin - 01.07.1935, Page 14

12
SAMTÍÐIN
hann hefir hólgað dægurflugum á
meðal þingmanna samtíðar sinnar,
það eru allar umbúðirnar, sem hann
hefir orðið að grípa til, til þess að
gefa lesendum í skyn, að skáldsaga
ein sögulegs efnis, eftir Jules Janin,12
sem á sínum tíma var mjög frægur
rithöfundur og í hávegum hafður, sé
hræðilega innantóm og dauðans leið-
inleg.
Ritdómarinn hefir án efa fulla á-
stæðu til þess að lesa sína pater pec-
cavi (syndajátningu) með álíka iðrun
og aðrir breyskir og brotlegir menn,
en að svo miklu leyti, sem hann hefir
ekki aðeins fengist við Platon, Shake-
speare og Goethe, heldur einnig við
dægur-bókmentir, verður hann að
gera sér ljóst, í hverju stærstu syndir
hans eru fólgnar. Orðið miðlungs-
skapur á hér í rauninni margfalt
meira nothæfi en orðið snildarverk;
það koma hundruð af fyrra taginu á
móti einu af hinu síðara. Af þeim
bókum, sem árlega sjá dagsljósið, hef-
ir helmingurinn ekki verðskuldað
prentsvertuna, og það er ekki tíundi
hlutinn, sem er þess verður að koma
fyrir augu skynsamra, mentaðra og
smekkvísra lesenda. Það er oft holt
að rifja öðru hvoru upp hagfræðileg
sjónarmið, t. d. hvort hin raunveru-
lega jafnhæð í efnisheimi prentvél-
anna kunni að þrýsta niður þeirri
hugsjóna-jafnhæð, sem haldið skyldi
við innan hinnar andlegu vitundar.
Að fjöldinn allur er prentaður af ein-
skisnýtu dóti, lesið, ritdæmt og lof-
sungið, af öðrum glópöldum, er í öllu
falli ekki fullgild ástæða til þess, að
vér vísum dómgreind vorri á bug.
Svo er önnur athugasemd, sem oft
er komið með gegn ritdómum. Þessi
athugasemd kemur helst frá þeirri
tegund ritdómara, sem sýnir öllum
bókaframleiðendum, sem kunna að
draga til stafs, hina sömu almennu
samkend. Þetta er sú athugasemd, að
ritdómarnir séu of einhliða, of hlut-
drægir, og komi þetta fram í því, að
ritdómandinn segi fullum fetum: Að
hér sé skýlaust og óhrekjanlega ágæt
bók; höfundurinn tilkomumikill; þetta
sé einstakt rit; að það verði ekki með
neinu móti jafnað við nokkurt ann-
að bókmentalegt fyrirbrigði, sem
hann áður hafi orðið að segja kost og
löst á.
Þessi aðferð: Að tala um rithöf-
und og verk hans, með alt öðrum
raddblæ, með virðingu og lotningu,
eins og um einhverja undursjón væri
að ræða, án hins minsta snefils af
skopi eða kæruleysi, það er — benda
menn á, oft með hægð og velvilja-
blandinni vandlætingu — hlutdrægni,
rangsleitni. Það er ekki að gera alla
jafna fyrir lögunum, það er að gera
sjer mannamun.
Má vel vera. Það er hlutdrægni,
rangsleitni, mannamunur. Það er sú
rangsleitni, sem er ritskoðunarinnar
helgasta hlutverk og insta eðli. Það
er það manngreinarálit, sem er henn-
ar mest knýjandi skylda. Hún er í því
fólgin, að velja úr hópi allra hinna
ósjálfstæðu orðlepla, allra fjölhæfra
loddara, óskilríkra fimbulfambara og
tilgerðarlegra meðalmenna, þá, sem
tala af ómótstæðilegri hvöt, þá, sem
lifa, hugsa og yrkja af hreinni alvöru,
þá, sem eru heilsteyptir, sannir menn,
hin hjartahlýju, einlægu skáld, í einu
orði sagt: snillingana. Þetta er ekki