Fréttablaðið - 20.02.2010, Síða 18

18 20. febrúar 2010 LAUGARDAGUR
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til
að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og
bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið
er á móti efni á netfanginu greinar@
frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar
sem finna má nánari leiðbeiningar.
Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í
Fréttablaðinu eða Vísi eða í báðum
miðlunum að hluta eða í heild.
Áskilinn er réttur til leiðréttinga og til
að stytta efni.
UMRÆÐAN
Heiða Björg Pálmadótt-
ir skrifar um dómsmál
Í g r e i n V i gd í s a r Erlendsdóttur sál-
fræðings, sem birtist í
Fréttablaðinu fimmtu-
daginn 18. febrúar
sl., kemur fram nokk-
ur gagnrýni á Barna-
verndarstofu í tengslum
við nýfallinn dóm Héraðsdóms
Norðurlands eystra, þar sem
starfsmaður á meðferðarheim-
ilinu Árbót var dæmdur fyrir að
hafa beitt tvær stúlkur á heimil-
inu kynferðislegu ofbeldi á meðan
hann starfaði þar. Barnaverndar-
stofa telur rétt að leiðrétta nokkur
atriði í grein Vigdísar svo draga
megi réttar ályktanir í málinu.
Vorið 2008 barst tilkynning um
að stúlkan A, sem dvaldist á Árbót,
hefði greint frá því að hún og
önnur stúlka, B, hefðu verið beitt-
ar kynferðislegu ofbeldi af hálfu
tiltekins starfsmanns á heimilinu
og að í eitt skipti hefðu brot átt sér
stað gagnvart þeim báðum í einu.
Barnaverndarstofa hlutaðist strax
til um að málið yrði kært og jafn-
framt gaf stofan rekstraraðilum
Árbótar fyrirmæli um að leysa
manninn frá störfum á meðan
lögregla rannsakaði málið. Báðar
stúlkurnar gáfu skýrslu fyrir
dómi. A staðfesti að brotin hefðu
átt sér stað en B neitaði staðfast-
lega að nokkuð hefði gerst. Lög-
regla sendi málið til ríkissaksókn-
ara og var niðurstaða saksóknara
sú að fella málið niður, ekki síst
með hliðsjón af misvísandi fram-
burði stúlknanna.
Vorið 2009 greindi þriðja stúlk-
an, C, frá því að sami starfsmað-
ur hefði leitað á hana. Á sama tíma
breytti stúlkan B sínum fram-
burði og sagði frá því að umrædd-
ur starfsmaður hefði beitt bæði
hana og stúlkuna A kynferðislegu
ofbeldi. Sama dag og þær upplýs-
ingar bárust gerði Barnaverndar-
stofa kröfu um að starfsmaðurinn
viki á ný. Sögðu rekstraraðilar
heimilisins starfsmanninum svo
endanlega upp nokkrum vikum
síðar. Ákæra var gefin út vegna
brota á árinu 2008 gegn stúlkum
A og B, og sakfelldi Héraðsdóm-
ur Norðurlands eystra
starfsmanninn á dögun-
um fyrir brot gegn þeim
báðum. Ríkissaksóknari
felldi hins vegar niður
mál C.
Í grein Vigdísar er
það gagnrýnt að Barna-
verndarstofa hafi, í kjöl-
far niðurfellingar máls-
ins sumarið 2008, fært
viðkomandi starfsmann
til í starfi á annað með-
ferðarheimili og heimilað honum
að snúa aftur til starfa að Árbót
eftir að það meðferðarheimili var
lagt niður. Hið rétta er að Barna-
verndarstofa hefur ekki húsbónda-
vald yfir starfsmönnum meðferð-
arheimila sem rekin eru á vegum
stofunnar. Þau eru rekin af einka-
aðilum en gerðir þjónustusamn-
ingar við Barnaverndarstofu um
reksturinn. Það voru því rekstrar-
aðilar heimilanna, en sömu aðilar
ráku bæði meðferðarheimilin, sem
tóku þessar ákvarðanir.
Þegar ríkissaksóknari hafði
tekið ákvörðun um að fella málið
niður lögðu rekstraraðilar ríka
áherslu á að viðkomandi starfs-
maður sneri aftur til starfa. Við
mat á því hvort mögulegt væri að
gefa rekstraraðilum fyrirmæli
um annað varð Barnaverndar-
stofa að taka mið af þeirri grund-
vallarreglu að maður telst saklaus
þar til sekt hefur verið sönnuð. Er
sú regla vernduð bæði í stjórnar-
skránni og alþjóðlegum mannrétt-
indasamningum. Hefur Mannrétt-
indadómstóll Evrópu t.a.m. dæmt
einstaklingum bætur vegna þess
að ríki hafi brotið þessa reglu.
Krafa um uppsögn á þeim tíma
hefði því í raun falið í sér að opin-
ber stofnun settist í dómarasæti
og svipt mann, sem hvorki hafði
verið ákærður né dæmdur, lífsvið-
urværi sínu og mannorði án dóms
og laga.
Með hliðsjón af áðurnefndri
grundvallarreglu er því að jafn-
aði ekki mögulegt að segja starfs-
manni upp nema að til ákæru komi
í málum af þessum toga. Með því
að uppsögn eigi sér stað áður en
dómur fellur getur þó verið nokk-
uð langt í að láta börnin njóta vaf-
ans. Þá skoðun Vigdísar, að útgáfa
ákæru skipti engu máli í þessum
efnum, verður að skilja á þann
veg að fortakslaust beri að segja
starfsmanni upp störfum ef á
hann eru bornar sakir. Óþarft er
að fjölyrða um þau mannréttinda-
brot sem af slíkri reglu hlytust
eða hvernig til tækist að fá starfs-
fólk til að sinna meðferðarstörfum
með börnum. Barnaverndarstofa
hefur þó ekki útilokað að víkja frá
þessari meginreglu ef sérstök rök
væru fyrir því sem byggð væru
á ótvíræðum forsendum. Í þessu
máli voru hins vegar fyrir hendi
rök sem sterklega mæltu með
þeirri leið sem valin var. Síðast-
liðið sumar fól félags- og trygg-
ingamálaráðuneytið sérfræðingi
í vinnurétti að fara yfir embættis-
færslur Barnaverndarstofu varð-
andi þennan þátt málsins. Niður-
staðan var sú að úrlausn þess hefði
verið fullkomlega eðlileg að teknu
tilliti til barnaverndarlaga og meg-
insjónarmiða vinnuréttar.
Af lestri greinar Vigdísar má
ráða að með breyttu eftirliti eða
annars konar vinnulagi í málum
sem þessum sé hægt að koma í veg
fyrir að brot gegn börnum inni á
meðferðarheimilum geti átt sér
stað. Slíkar hugmyndir eru því
miður óskhyggja. Staðreyndin er
sú að siðblindir menn með annar-
legar hvatir leggja sig fram um
að ráða sig til starfa þar sem þeir
geta brotið gegn börnum. Ekki eru
til þekktar aðferðir sem unnt er að
beita til að greina þá fyrir fram.
Sterkasta vopn barnaverndaryfir-
valda í þessum efnum er að auka
þekkingu á eðli kynferðisbrota
þannig að þeir sem starfa með
börnum séu vakandi, hlusti á börn-
in og bregðist við frásögn þeirra.
Sakfelling Héraðsdóms Norður-
lands eystra er skref í rétta átt.
Dómurinn fælir kynferðisafbrota-
menn frá því að ráða sig til starfa
á slíkum stofnunum þar sem lík-
legt er að brotið komist upp. Mik-
ilvægast er þó að hann sýnir að
kerfið tekur alvarlega frásagnir
þeirra barna sem hafa hugrekki
til að segja frá ofbeldinu enda
eiga þær stúlkur, sem þorðu að
stíga fram, hrós skilið. Þær eiga
stærstan þátt í þeim áfangasigri
sem dómurinn þó er.
Höfundur er lögfræðingur
Barnaverndarstofu.
Sleggjudómar
UMRÆÐAN
Kristinn H. Gunnars-
son skrifar um Icesa-
ve
Sigurður Líndal skrif-ar í Fréttablaðið og
fer fram á að ég rök-
styðji fullyrðingu mína í
Morgunblaðinu að íslensk
stjórnvöld hafi fyrir löngu
viðurkennt ábyrgð á lág-
markstryggingu innstæðnanna
á Icesave-reikningunum. Það er
mér ljúft að gera. Fyrst er að nefna
samkomulag milli hollenskra og
íslenskra stjórnvalda frá 13. okt-
óber 2008. Það kveður á um að
íslenska ríkið muni bæta hverjum
og einum hollenskum innstæðueig-
anda innstæður að hámarki 20.887
evrur, segir í fréttatilkynningu.
Næst er samkomulag við Evrópu-
sambandið fyrir hönd Hollendinga
og Breta 16. nóvember 2008. Það
felur í sér að íslensk stjórnvöld
ábyrgjast lágmarkstryggingu þá
sem EES-reglur mæla fyrir um
til innstæðueigenda í útibúum
bankanna erlendis. Fram kemur
í fréttatilkynningu sama dag um
málið að kostnaður, umfram það
sem eignir bankanna hrökkvi til,
muni falla á ríkissjóð. Í báðum til-
vikum eru um formlegar og bind-
andi yfirlýsingar að ræða fyrir
framkvæmdavaldið.
Þar með tel ég mig hafa fært
rök fyrir fullyrðingu minni. En
Sigurður fer fram á að ég tilgreini
yfirlýsingar íslenskra stjórnvalda
sem skuldbinda íslenska ríkið
fyrir Icesave-innstæðunum. Það
fullyrti ég ekki, heldur að stjórn-
völd hefðu fyrir löngu viðurkennt
ábyrgð á lágmarkstryggingunni.
Það er annað mál hvort þær viður-
kenningar skuldbinda ríkið. Eins
og Sigurður nefnir getur þurft að
koma til samþykkis Alþingis til
þess að gjörðir ráðherra öðlist gildi
og bindi ríkið. En það er þó ekki
einhlítt. Fjármálaráðherra und-
irritar kjarasamninga og við það
öðlast þeir gildi. Ef Alþingi veit-
ir ekki nægu fé til þess að standa
við samningana halda þeir engu
síður gildi sínu. Launþegarnir
geta væntanlega leitað til
dómstóla og fengið dæmd
vangreidd laun með þeim
rökum að undirritun ráð-
herra skuldbindur ríkið.
Áratugalangur samning-
ur milli ríkis og Reykja-
víkurborgar um tug-
milljarða króna útgjöld
úr ríkissjóði til þess að
reisa og reka tónlistar-
hús var aðeins undirrit-
aður af tveimur ráðherr-
um fyrir hönd ríkisins en
kom ekki fyrir Alþingi.
En rétt er samt að svara Sigurði
og benda á það sem skuldbind-
ur ríkið í þessu máli. Samþykkt
Alþingis frá 5. desember 2008
felur ríkisstjórninni að leiða til
lykta samninga við Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn á grundvelli fyrir-
liggjandi viljayfirlýsingar íslensku
ríkisstjórnarinnar. Þar með stað-
festir Alþingi áðurnefndar yfir-
lýsingar stjórnvalda um ábyrgð
ríkisins á Icesave-innstæðunum
og gerir þær að sínum. Þar með
tel ég að ábyrgð ríkisins sé orðin
óvéfengjanleg, hafi hún ekki legið
fyrir áður. Icesave-innstæðueig-
andi sem ekki fengi lágmarks-
tryggingu greidda gæti höfðað mál
fyrir íslenskum dómstól og fengið
sér hana dæmda.
Það er hins vegar skoðun mín að
íslensk lög séu alveg skýr í þessum
efnum. Innstæðueigendur eiga að
fá lágmarkstrygginguna greidda
hvað sem á dynur. Í 10. grein laga
um innstæðutryggingar eru for-
takslaus fyrirmæli til sjóðsins að
bæta lágmarkið að fullu. Lögin
veita enga undanþágu frá þess-
ari tryggingu, hvorki á grundvelli
fjárskorts né almennra erfiðleika
fjármálafyrirtækja. Eigi Trygg-
ingarsjóðurinn ekki fyrir kröfunni
þá er honum heimilt að taka lán og
dugi það ekki til þá verður sá sem
gaf lagatrygginguna, það er ríkið
sjálft, að hlaupa undir bagga. Það
hefur ábyrgð í för með sér að setja
lög. Lög skuldbinda ríkisvaldið.
Yfirlýsingar um réttindi til handa
einstaklingum gilda meðan lögin
eru í gildi. Það er dapurlegur mál-
flutningur að halda því fram að
þegar á reyni þá eigi lagaákvæð-
in ekki við og þetta og hitt eigi að
valda því að ekkert er að marka
gildandi lög, nema fyrir suma,
sums staðar. Það er efni í aðra
grein að rekja nánar hvers vegna
það er mín niðurstaða að lög standi
til þess að Icesave-innstæðueig-
endur eigi rétt á lágmarkstrygg-
ingu. En að lokum vil ég benda á
að ríkisvaldið getur innheimt þann
kostnað sem á það fellur vegna
Icesave. Áfram verður innheimt
gjald í Tryggingarsjóðinn og ef
menn læra af reynslunni má von-
ast til þess að næstu áratugi verði
ekki áföll í fjármálakerfinu sem
lendi á Tryggingarsjóðnum. Eðli-
legt er að hækka gjald fjármála-
fyrirtækjanna og á löngum tíma er
hægt að innheimta útlagðan kostn-
að ríkissjóðs. Það mun væntanlega
hafa í för með sér eitthvað minni
ávinning sparifjáreigenda en hóf-
leg innheimta á ekki að leiða til
vandræða, sérstaklega ef sparifé
er að minnsta kosti jafnöruggt hér
á landi og erlendis. Ef það verður
ofan á að neita ábyrgð á innstæð-
um verða áhrifin miklu alvarlegri
en ætla má í fljótu bragði. Íslensk-
ir sparifjáreigendur mun þá leita
til útlanda í öryggið. Það verður
dýrt fyrir landsmenn.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
Viðurkenning
stjórnvalda á Icesave
HEIÐA BJÖRG
PÁLMADÓTTIR
KRISTINN H.
GUNNARSSON
Nánari uppl. www.easv.dk
Mikilvægt skref í átt að
þínum frama
BUSINESS ACADEMY SOUTHWEST
meet us!
Norræna Húsið: 20/2 11:00-16:00
Hótel Hilton Nordica: 23/2 18:00-20:00
Welcome to a
world of challenge
& innovation
BACHELOR Degrees:
International Sales & Marketing
Software Development
Web Development
Technical Manager Offshore
ESBJERG
SØNDERBORG
AP Degrees:
Marketing Management
Computer Science
Multimedia Design &
Communication
Fashion Design
S
T
U
D
Y
I
N
D
E
N
M
A
R
K