Fréttablaðið - 20.04.2010, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR 20. apríl 2010
Útgáfa skýrslu rannsóknar-nefndar Alþingis um banka-
hrunið mánudaginn 12. apríl er
stórviðburður í íslenskri stjórn-
málasögu. Hún er það ekki endi-
lega vegna þess að allt sem stend-
ur í skýrslunni komi fólki á óvart
eða sé nýmæli. En skýrslan gefur
ómetanlega innsýn í pólitíska
menningu og viðskipti á Íslandi
undanfarinn áratug. Ekki er lengur
hægt að efast um skaðsemi þeirr-
ar stefnu sem rekin var í íslensku
viðskiptalífi allt frá einkavæð-
ingu bankanna og fram að hruni.
Á hinn bóginn er óvíst að almenn
samstaða væri um það ef ekki
hefði verið fyrir hrunið. Efnahags-
hrunið veldur því að nú blasir við
að kerfið var rotið og að tilraunin
með fyrirmyndarsamfélag frjáls-
hyggjunnar á Íslandi bar feigðina
í sér frá upphafi.
Jafnframt er skýrslan áfellis-
dómur yfir pólitískri menningu á
Íslandi á veltiárunum eftir einka-
væðingu bankanna. Fljótlega
eftir einkavæðingu bankanna
árið 2002 hafði myndast breið
samstaða um ýmsar pólitískar
kreddur. Fyrir alþingiskosningar
2003 kepptust stærstu flokkarnir,
Sjálfstæðisflokkur, Framsóknar-
flokkur og Samfylking, til dæmis
við að lofa sem mestum skatta-
hækkunum.
Í skýrslunni viðurkennir Geir
H. Haarde fv. forsætisráðherra
að það hafi verið meðal afdrifa-
ríkustu hagstjórnarmistaka ára-
tugarins að efna þetta loforð. En
þessi málflutningur féll bönkun-
um vel í geð. Þeir veittu pening-
um óspart til þessara flokka og
styrktu frambjóðendur þeirra í
prófkjörum. Fjórði flokkurinn,
Vinstrihreyfingin-grænt fram-
boð, fór hins vegar aðra leið. Í
fyrsta lagi gagnrýndi hann bæði
einkavæðinguna og framkvæmd
hennar og hafnaði frjálshyggju-
kreddum hinna flokkanna.
Í öðru lagi setti VG sér þær
reglur að hvorki flokkurinn
né frambjóðendur hans gátu
tekið við milljónastyrkjum frá
bönkunum og öðrum stórfyrir-
tækjum. Þess vegna eru engir
vinstrigrænir á listanum yfir
styrkþega bankanna. Munurinn
felst í ólíkri, pólitískri menningu
innan flokkanna þar sem ein-
ungis einn viðhafði þá siði sem
tíðkast í nágrannalöndum okkar.
Þess vegna voru íslensk stjórn-
mál ekki spillt í gegn; stjórnmála-
flokkar gátu kosið að taka ekki
þátt í peningavæðingu stjórn-
málanna og sumir gerðu það.
Í kjölfar skýrslunnar eru gall-
ar á pólitískri menningu á Íslandi
orðnir augljósir og athyglin hefur
mjög beinst að einstaklingum;
bæði þeim sem báru ábyrgð á pól-
itískum mistökum en líka þeim
sem létu flækja sig í fjárhags-
legt net bankanna og krosseigna-
tengdra fyrirtækja þeirra. Öflug
krafa er uppi um að þessi og hinn
eigi að víkja og sumir vilja helst
skipta út öllum stjórnmálamönn-
um fyrir nýtt og syndlaust fólk.
En vandi íslenskra stjórnmála
fyrir hrunið var kerfislægur en
ekki persónubundinn. Það leysir
ekki vandann að kúlulánþegi segi
af sér þingmennsku því að næsti
varamaður er líklega kúlulán-
þegi líka. Sumir flokkar aðhyllt-
ust einfaldlega ákveðna aðferða-
fræði í samskiptum við bankanna
og rekstur fyrirtækja. Þess
vegna er t.d. sá sjálfstæðismað-
ur vandfundinn sem ekki hefur
einhver tengsl við þau fyrirtæki
sem koma fyrir í skýrslunni. Þó
að sextán sjálfstæðismenn segi af
sér þingsæti koma aðrir sextán í
staðinn sem hafa til þess umboð
frá þjóðinni.
Þess vegna er lausnin ekki
endilega mannaskipti heldur nýtt
hugarfar. Það er einmitt það sem
vantar hjá Sjálfstæðisflokknum;
að hann hafi gert markvissa til-
raun til að sýna fram á sú stefna
sem hann boðar núna sé eitthvað
annað en sá hrunadans sem lýst
er í rannsóknarskýrslu alþing-
is. Að segja að fólk hafi brugðist
en ekki stefnan dugar ekki því að
rannsóknarskýrslan er samfelld-
ur áfellisdómur yfir hugmynda-
fræði flokksins og stefnu hans í
framkvæmd undanfarinn áratug.
Á hinn bóginn örlar á slíku end-
urmati hjá Samfylkingunni. Það
kom að einhverju leyti fram í iðr-
unarræðu Ingibjargar Sólrúnar á
flokksráðsfundinum á laugardag-
inn en þó enn frekar í grein henn-
ar í seinasta hefti Tímarits Máls
og menningar. Það hefur líka
komið fram í ummælum Jóhönnu
Sigurðardóttur og Össurar Skarp-
héðinssonar að undanförnu, þar
sem Blair-ismanum er hafnað.
Það verða að teljast tíðindi þar
sem „hin nútímalega jafnaðar-
stefna“ sem fellst í meginatrið-
um á allar helstu kreddur frjáls-
hyggjunnar hefur verið ein af
grunnstoðum Samfylkingarinn-
ar allt frá stofnun flokksins. Að
vísu dugar hér ekki Samfylking-
unni að skipta um slagorð; gera
verður þá kröfu að stefnubreyt-
ingarinnar sjái líka stað í lands-
fundarsamþykktum flokksins og
verkum hans í ríkisstjórn. Raun-
veruleg stefnubreyting af því
tagi væri töluvert meira virði en
afsagnir fjölmargra þingmanna.
Iðrun og
endurmat
Sverrir Jakobsson
sagnfræðingur
Í DAG
En vandi íslenskra stjórnmála fyrir
hrunið var kerfislægur en ekki per-
sónubundinn. Það leysir ekki vand-
ann að kúlulánþegi segi af sér þing-
mennsku því að næsti varamaður er
líklega kúlulánþegi líka.
www.mba.is
PI
PA
R
\T
B
W
A
\
SÍ
A
1
0
0
9
7
3
Skoraðu á þig
og taktu skrefið
MBA-nám við Háskóla Íslands
Kynningarfundur um MBA-námið
miðvikudaginn 21. apríl kl. 11.40–12.30
á Háskólatorgi, stofu 101.
Á undan námskynningunni, eða milli 10.30 og 11.30, heldur
Flemming Poulfelt, prófessor við CBS í Kaupmannahöfn
(Copenhagen Business School), fyrirlestur í stofu 104.
Fyrirlesturinn ber yfirskriftina Return on Strategy.
A
ug
lý
si
ng
as
ím
i
Allt sem þú þarft…