Fréttablaðið - 10.07.2010, Síða 12

12 10. júlí 2010 LAUGARDAGUR
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
F
yrir jarðskjálftann mikla í janúar síðastliðnum var
Haítí eitt af fátækustu og vanþróuðustu löndum heims-
ins. Þar skorti menntun, heilbrigðisþjónustu, vegi,
brýr, húsnæði og löggæzlu svo eitthvað sé nefnt.
Skorturinn á Haítí átti sinn þátt í því að afleiðingar
jarðskjálftans urðu jafnskelfilegar og raun ber vitni. Hundr-
uð þúsunda fórust, á aðra milljón missti heimili sín. Efnaðra
land með sterkari innviði hefði staðið náttúruhamfarirnar mun
betur af sér.
Við Íslendingar getum að sumu leyti sett okkur í spor Haítí-
manna, af því að hér verða stórir jarðskjálftar með reglulegu
millibili. Í þeim tveimur síðustu slasaðist enginn og enginn
dó. Flest hús stóðu skjálftann
af sér, enda byggð með jarð-
skjálftahættu í huga. Þeir sem
þurftu aðstoð fengu hana fljótt
og vel. Þeir sem urðu fyrir
eignatjóni fengu það bætt.
Þannig bregst ríkt, þróað ríki
við náttúruhamförum.
Haítíbúar eiga allt sitt undir
umheiminum. Þeir hafa sjálfir engar bjargir til að endurreisa
land sitt eftir skjálftann, hvað þá að koma því í betra stand.
Eins og sagt var frá í Fréttablaðinu í gær er ástandið í landinu
ennþá skelfilegt. Milljónir líða fyrir skort á hreinu vatni, mat
og húsnæði. Heilbrigðisþjónustu skortir og milljónir barna eru
berskjaldaðar fyrir hungri, sjúkdómum og ofbeldi.
Björg Björnsdóttir, verkefnisstjóri hjá Barnaheill og Save
the Children á Íslandi, segir í blaðinu í gær að sjúkdómar á
borð við niðurgang og malaríu ógni börnum á Haítí. Þeir séu
auðlæknanlegir, en skortur á fé til að berjast gegn þeim geti
leitt til dauða fjölda barna.
Íslendingar, rétt eins og aðrir Vesturlandabúar, veittu ham-
förunum á Haítí mikla athygli í byrjun ársins. Stjórnvöld sendu
rústabjörgunarsveit á vettvang, sem vann gott starf og vakti
athygli. En nú eru alþjóðlegir fjölmiðlar farnir burt frá Haítí
og fréttum af landinu fækkar. Þetta er gömul saga; athygli
almennings í ríku löndunum, sem eru aflögufær um hjálp
handa þeim fátækari, hvílir gjarnan aðeins í fáeina daga eða
vikur á svæðum þar sem stríð eða náttúruhamfarir dynja yfir.
Svo gleymist að fylgjast með eftirleiknum. Þá er hins vegar
þörfin mest. Og sumir Haítíbúar spyrja reyndar: Af hverju
mundi enginn eftir okkur heldur áður en jarðskjálftinn reið
yfir?
Það er ástæða fyrir ríka þjóð, sem þrátt fyrir tímabundna
erfiðleika hefur það svo margfalt betra en hinar fátæku þjóð-
ir þriðja heimsins, að rifja upp öðru hverju hver munurinn
er á okkar hlutskipti og þeirra. Og láta þá eitthvað af hendi
rakna.
Ekki gleyma Haítí og öðrum löndum, sem svipað er ástatt
um.
Dómur Hæstaréttar um gengistryggingalánin hefur afhjúpað veikleika krónunnar og kostnaðinn
við sveigjanlega mynt. Viðbrögð-
in sýna hins vegar tvíhyggju eða
óraunsæi af sama toga og leiddi til
hruns krónunnar og bankanna.
Frá 1979 höfum við haft tvo
gjaldmiðla: Óverðtryggða krónu og
verðtryggða krónu. Verðtryggða
krónan var innleidd fyrir þá sök að
efnahagsstarfsemin gekk ekki með
hinni. En fyrir því voru líka sið-
ferðileg rök.
Lán með neikvæðum vöxtum
voru forréttindi sem þurfti að
skammta. Þessi forréttindi kölluðu
margir spillingu og vildu uppræta.
Talið var réttlátt að þeir sem áttu
aðgang að lánum
greiddu þau til
baka í sama verð-
gildi.
Nafnvextir
sem innifela
áhættu vegna
verð- eða geng-
isbreytinga eru
eðlilega hærri en
hinir sem gera
ráð fyrir sérstök-
um greiðslum af þeim sökum.Það
sýnist bæði rétt og sanngjarnt.
Nú þrjátíu árum síðar er það sjón-
armið ríkjandi að verðtrygging sé
tákn hins mesta óréttlætis. Við-
brögðin við dómi Hæstaréttar end-
urspegla það viðhorf. Er þá rétt-
lætið í því fólgið að taka upp gamla
kerfið sem var lagt til hliðar vegna
ranglætis og spillingar?
Mikill meirihluti fólks fylgir þeim
stjórnmálamönnum að málum sem
vilja varðveita krónuna til fram-
búðar. Á sama tíma er það sjónar-
mið ráðandi að ósanngjarnt sé að
almenningur og fyrirtæki beri þann
aukakostnað sem því fylgir.
Vissulega eigum við betra skil-
ið. En hér verða menn að velja og
hafna. Menn geta ekki bæði hald-
ið krónunni og notið sömu kjara
og nágrannarnir sem hafa öfluga
gjaldmiðla. Kaupi menn krónuna
verða menn að gera það með þeim
göllum sem óhjákvæmilega fylgja
viðskiptum með minnstu mynt í
heimsbúskapnum. Annað er afneit-
un.
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN
Afneitunin
Viðbrögð á vettvangi stjórnmálanna benda til að lítill lærdómur hafi verið dreginn af skýrslu
rannsóknarnefndar Alþingis um
aðdraganda og orsakir að hruni
krónunnar og bankanna.
Vissulega er hægt að nota krón-
una. Til þess þurfa vextir að vera
hærri en í samkeppnislöndunum,
verðtrygging er óhjákvæmileg og
leggja þarf á gífurlega skatta til að
byggja upp gjaldeyrisvarasjóð.
Athyglisvert er að málsvarar
krónunnar úr röðum Heimssýn-
ar eru algjörlega á móti þeim ráð-
stöfunum sem nauðsynlegar eru
til að viðhalda henni. Þetta hefur
skýrt komið fram í umræðum
um dóm Hæstaréttar og ber vott
um sömu tvíhyggju og leiddi til
hrunsins.
Viðbrögð ríkisstjórnarinnar
sýna vel veikleika hennar. Í ljós
hefur komið að engin viðbragðs-
áætlun var unnin þótt langur
tími sé liðinn frá því að málaferl-
in hófust. Ríkisstjórnin og stofn-
anir hennar eru nú fyrst að hefja
vinnu við að meta áhrifin.
Fyrstu viðbrögð efnahags-
ráðherra voru þau að dómurinn
hefði jákvæð áhrif á efnahags-
lífið. Stuttu síðar sagði hann að
áhrifin væru bæði jákvæð og nei-
kvæð. Að síðustu var fjármála-
stöðugleika landsins ógnað. Ef
taka á mark á rannsóknarskýrslu
Alþingis sýnist andvaraleysi rík-
isstjórnarinnar í þessu máli falla
undir vanræksluhugtakið eins og
það er þar skilgreint.
Ríkisstjórnin kaus að láta
Seðlabankann og Fjármálaeftir-
litið senda leiðbeinandi tillögur
um lausn málsins. Þær stofnan-
ir vilja ekki birta lagalegan rök-
stuðning þeirra. Hætt er við að
hér sé að hefjast ný endalaus saga
eins og sú sem hófst fyrir ári um
lausn á Icesave.
Viðbrögðin
Að réttu lagi átti ríkis-stjórnin að tryggja fjár-málastöðugleika í þessu tilviki með því að kveða
á um ákveðin viðbrögð í lögum. Á
þau hefði ugglaust reynt fyrir dóm-
stólum. Aðeins með því móti var þó
unnt að skapa þá festu sem nauð-
synleg er þegar slíkan vanda ber
að höndum.
Ætla má að aðgerðarleysið megi
fyrst og fremst rekja til þess póli-
tíska veikleika að ríkisstjórnin
hefur ekki meirihluta á Alþingi. Það
er trúlegri skýring en skilnings-
leysi. Hún leysir hins vegar ekki
ríkisstjórnina undan pólitískri og
lagalegri ábyrgð.
Óraunsæið í dægurumræð-
unni birtist í því að ríkisstjórnin
er gagnrýnd fyrir að tryggja ekki
lántakendum neikvæða vexti. Eigi
hún að gera það í nafni réttlætisins
þarf það „réttlæti“ að ná til allra.
Þegar upp er staðið yrði það bæði
efnahagslegt óráð og siðferðilegt
óréttlæti.
Að réttu lagi á að gagnrýna ríkis-
stjórnina fyrir að hafa ekki undir-
búið ábyrg og einörð viðbrögð til að
tryggja fjármálalegan stöðugleika.
Það eru hinir stóru almannahags-
munir í málinu sem ríkisstjórnin
hikar við að verja en vill þó sjá.
Þegar fjármálalegum stöðugleika
er ógnað merkir það nýja hættu á
bankahruni. Ríkissjóður hefur
ábyrgst allar bankainnistæður. Sú
ábyrgð er nafnið tómt þótt enginn
vilji segja það. Ríkissjóður hefur
ekki tök á að standa við hana í nýju
hruni.
Hann getur heldur ekki endur-
fjármagnað bankana nema skera
enn meira niður í velferðarkerfinu.
Nýtt hrun krónunnar og bankanna
mun kalla nýjar þrengingar yfir
þjóðina. Hvaða réttlæti er í því?
Gagnrýnin
Athygli þeirra sem eru í aðstöðu til að hjálpa er
fljót að hvarfla frá svæðum hamfara og eymdar.
Gleymdu löndin
Læknamóttaka
Læknamóttaka Heilsuverndar er opin öllum
frá kl. 9-12 og kl. 14-18 alla virka daga.
Tímapantanir í síma 510 6500 eða á vefsíðum
okkar www.hv.is og www.doktor.is undir tenglinum
Læknisþjónusta.
Heilsuvernd • Holtasmára 1 • 201 Kópavogur • Sími 510 6500 • hv@hv.is