Fréttablaðið - 10.07.2010, Blaðsíða 22

22 10. júlí 2010 LAUGARDAGUR
Langjökull
Hofsjökull
Kerlingafjöll
GullfossGeysir
Hveravellir
Blöndulón
Auðkúluheiði
G
rím
stunguheiði
Eyvindarstaðaheiði
Þjó
rsá
Hv
ítá
H
vítárvatn
Þó
ris
va
tn
Blöndudalur
Vatnsdalur
Hrútafell
Beinahóll
Guðlaugstungur
Kjö
lur
Fjalla-Eyvindur Jónsson (1714-
1783) er einn þekktasti útilegu-
maður Íslandssögunnar. Hann var
fæddur í Hlíð í Hrunamannahreppi
í Árnessýslu og foreldrar hans voru
Jón Jónsson bóndi og Ragnheiður
Eyvindsdóttir húsfreyja þar á bæ.
Kona Fjalla-Eyvindar sem lá úti
með honum var Halla Jónsdóttir frá
Hrafnsfjarðareyri í Jökulfjörðum við
Djúp. Leiði Fjalla-Eyvindar er merkt
á Hrafnsfjarðareyri. Um þau hjón
var minnisvarði reistur á Hveravöll-
um árið 1998.
„Eftir að þau Eyvindur lögðust út,
varð þeirra fyrst vart á Hveravöllum
fyrir vestan Kjalveg á Auðkúluaf-
rétti. Gerði Eyvindur þar skála og
hlóð upp einn hverinn, sem sést
hafa merki til fram á vora daga; í
hvernum suðu þau mat sinn. Þar
var með þeim Arnes útileguþjófur,
sem fyrr var nefndur.
Meðan þeir félagar voru á Hvera-
völlum, sendi Eyvindur Arnes einu
sinni ofan í Skagafjarðardali að ná
sauðum til matar. Arnes fór og kom
að beitarhúsi seinni hluta nætur.
Hann var þrekvaxinn, meðalmað-
ur á hæð og heldur íbyggilegur,
sterkur að afli og áræðinn og hafði
í þetta sinn öxi í hendi. Þegar Arnes
er kominn að sauðahúsinu, ber
þar að smalann í sama bili; hann
var mikill vexti og hafði varreku í
hendi. Arnes vildi komast í húsið,
en smalinn varð fyrri, komst fyrir
dyrnar og varði Arnesi inngöngu.
Sóttust þeir þar um stund, en
svo lauk, að smalinn sló öxina úr
höndum Arnesi og dró hana að sér.
Þegar Arnes var orðinn vopnlaus,
sneri hann undan og kom slyppur
heim til Eyvindar aftur.
Það er frá Norðlingum að segja,
að þeim þykir illur gestur kominn
á heiðarnar, þar sem Eyvindur er,
fóru þeir því að honum og gerðu
forða hans upptækan en það voru
fimmtíu sauðarföll og var þeim svo
haganlega fyrirkomið í hrískesti
einum, að annað lagið var af keti,
en annað af hrísi.
Norðlingar tóku föllin og allt,
sem þeir fundu þar fémætt fleira,
en eyddu hreysið til grunna. Þeir
Eyvindur og Arnes sluppu undan,
hinn fyrrnefndi á handahlaupum,
en Halla náðist, og var flutt til
byggða. Þá var og með Eyvindi
Abraham þjófur; honum náðu
Norðlingar og hengdu hann á gálga
á Hveravöllum.“
Þjóðsögur Jóns Árnasonar
FJALLA-EYVINDUR OG HALLA Á HVERAVÖLLUM
FRAMHALD AF SÍÐU 20 KJÖLUR (KJALVEGUR)
Forn þjóðleið og stórkostleg útivistarperla
■ Kjölur liggur um hálendi Íslands,
austan Langjökuls en vestan
Hofsjökuls. Norðurmörk Kjalar eru
yfirleitt talin við Svörtukvísl og
Seyðisá en að sunnan afmarkar
Hvítá Kjöl. Kjölur er nú afréttarland
Biskupstungna en tilheyrði áður
bænum Auðkúlu í Húnaþingi.
■ Kjölur er í 600-700 metra hæð
yfir sjávarmáli og að miklu leyti
berar melöldur, sandar og hraun á
milli lágreistra fella. Hærri fjöll eru
þar einnig svo sem Hrútfell (1.410
metrar) og Kjalfell (1.000 metrar).
Þar eru líka gróin svæði, einkum í
Hvítárnesi og í Þjófadölum. Norðan
til á Kili er jarðhitasvæðið Hvera-
vellir.
■ Kjalvegur hefur verið þekktur
frá upphafi Íslandsbyggðar og eru
frásagnir í Landnámu af landkönn-
un skagfirskra landnámsmanna
en það var Rönguður, þræll Eiríks
í Goðdölum, sem fann Kjalveg.
Vegurinn var helsta samgöngu-
leiðin milli Norður- og Suðurlands
fyrr á tíð. Í Sturlungu eru til dæmis
margar frásagnir af ferðum yfir Kjöl,
oft með heila herflokka.
■ Kjalvegur er um 165 kílómetrar
frá Eiðsstöðum í Blöndudal suður
að Gullfossi og er fólksbílafær á
sumrin. Gamli Kjalvegurinn liggur
nokkuð vestan við bílveginn og
er enn notaður sem göngu- og
reiðvegur.
Í Hvítárnesi við Kjalveg, aust-an Hvítárvatns á Kili, stend-
ur elsti skáli Ferðafélags Íslands,
reistur árið 1929. Allt frá því að
skálinn var byggður hafa geng-
ið sagnir um reimleika á staðn-
um. Í ákveðnu rúmi, sem kallað
er draugakojan, er sagt að karl-
menn séu ekki látnir í friði af grá-
klæddri stúlku. Er sá háttur hafð-
ur á að dregið er um það hver skal
reyna að festa þar svefn. Óteljandi
sögur fara af þessu fyrirbæri,
gamlar og nýjar.
Í sögunni Konan við Hvítárvatn
segir: „Fáa metra frá skálanum
við Hvítárvatn eru fornar tættur.
Þar var bær fyrr á öldum er Tjarn-
arkot hét. Tjarná rennur þar fram-
hjá út í Hvítárvatn. Þjóðsagan segir
að á þessum bæ hafi verið piltur og
stúlka í tilhugalífi og stúlkan horfið.
Talið var að pilturinn hafi fyrirfar-
ið henni af því að hún var þunguð af
hans völdum.“
Árni Björnsson segir frá því í
bókinni Vættir landsins að ungur
hermaður gisti einn í skálanum á
hernámsárunum. Hann vaknaði við
það að undurfögur hvítklædd stúlka
stóð við rúmið hans. Þegar hún gekk
á dyr fylgdi pilturinn á eftir en sá
hana þá hverfa í ána. Þegar hann
sneri við í átt að húsinu varð honum
litið upp í gluggann á efri hæð skál-
ans. Sá hann þá grett andlit konu
sem föl starði á móti honum. Varð
hann víst aldrei samur.
Auðvitað eru sögur sem þess-
ar þess eðlis að fæstir leggja á
þær trúnað. Þær eru afgreiddar
sem hluti af sagnahefð Íslendinga,
munnmælasögur sem gengið hafa
frá kynslóð til kynslóðar og afbak-
ast á langri leið.
Hins vegar bera gestabækur skál-
ans í Hvítárnesi það með sér að á
Kili sé gamalt nýtt og nýtt gamalt.
■ 21. september 1996
„Komum hér klukkan 18.30 og borð-
uðum kvöldverð. Gengum þá til
náða. Vöknuðum klukkan 3.30 við
mikinn fyrirgang í húsinu. Þungt
fótatak á háalofti, hurðum skellt og
húsgögn færð fram og til baka. Flúð-
um rúmlega 4.30 út í bíl þar sem við
sváfum til næsta morguns. Undar-
legu ljósi sást bregða fyrir í gluggum
hússins öðru hverju. Þegar birta tók
snerum við til baka inn í húsið og
var þá búið að umturna öllu inni.
P.S. Við komum hingað aldrei
aftur!“
■ 22. júní 2006
„Við hjónin ætluðum að eiga hér
náðuga stund við kertaljós og
kossaflens. Upphófust þá mikil
læti, aðallega í norðurherberginu.
Við sáum okkur ekki annað fært
en að yfirgefa húsið, í Guðs friði.“
Það má líka fylgja sögunni að
Páll Sigurðsson, prófessor í lög-
fræði og formaður FÍ, fékk prest
til að blessa skálann. Það mun
ekki hafa borið nokkurn árangur.
En þrátt fyrir að skálinn í Hvít-
árnesi hafi ekki verið góður nátt-
staður fyrir alla sem þangað hafa
komið, eru það sennilega fleiri sem
þaðan hverfa endurnærðir á sál og
líkama. Færsla í gestabókinni frá
því í október 1995 fangar kannski
allt sem segja þarf um töframátt
íslenska hálendisins.
„Þetta er ríki mitt, sagði hann
þegar hann tók mig í fangið af baki
reiðskjótans og setti mig varlega
til jarðar. Ég horfði á fjöllin í kring
og tindrandi jökulinn. Það var logn
og heiðskír himinn. Snjórinn lá yfir
jörðinni eins og til að viðhalda
hreinleika hennar. Hjarta mitt
fylltist auðmýkt og þakklæti yfir
að eiga rætur í þessu landi. Kofinn
varð að höll. Kertaljós í gluggum
og feldur á fletinu. Ástin var úti og
inni þegar líkamar okkar samein-
uðust og sálirnar snertust. Andinn
varð eitt með öllu. Þegar ég vakn-
aði var sólin komin upp og sálin
var hrein og tær eins og veröldin
fyrir utan. Elskhuginn sýslaði í
eldhúsinu sæll, og á heima hér á
þessum stað. Núna þegar komið er
að kveðja finn ég að ég tek þetta líf
hér með mér í hjartanu. Það verð-
ur aldrei af mér tekið.“
Halla
Hvítárnesskáli á Kili
Draugakofi eða höll ástarinnar?
HVÍTÁRNESSKÁLI Skálinn er sá elsti í
eigu Ferðafélags Íslands, byggður 1929.
MYND/PÁLL ÁSGEIR ÁSGEIRSSON
Við Beinahól
Í norðanbáli nornir stíga
nöturlegan dans
þræði óttans þrungna spinna
í þrek hvers sæmdarmanns
grúfa yfir gleði þeirra
glotta bakvið stein
ákveðnar og illviljaðar
öllum vilja mein
úr fortíðinni sækja svipir
syngjandi af kvöl
Reynistaðaflokksins feigð
var falin hér á kjöl
öræfin svo ógnvænleg
æra lífsins tafl
mennirnir svo máttlausir
missa allt sitt afl
dauðanornin bjó þeim ból
í blindri hríð við beinahól
svo lengi sem að líf er hér
mun ljóðuð þeirra för
það getur engin um gjörning
þennan
gefið haldbær svör
ályktanir bölv og bænir
breyta ei lyktum þeim
að Reynistaðariddararnir
rötuðu aldrei heim
Hörður Torfason