Fréttablaðið - 14.07.2010, Blaðsíða 14

14 14. júlí 2010 MIÐVIKUDAGUR
Það gleður mig að við Ásgrím-ur Angantýsson, málfarsráðu-
nautur Ríkisútvarpsins, skulum
vera sammála um „það meginsjón-
armið íslenskrar málstefnu að það
beri að varðveita íslenskt málkerfi
í megindráttum og efla málnotkun
á sem flestum sviðum“. En samt
skil ég ekki enn hvar skilin eru á
milli eðlilegra athugasemda við
málfar og „bókstafstrúarmanna
með staðnaðan hugsunarhátt“ – ef
svo mætti að orði komast.
Með öðrum orðum: Hvernig ber
að skilgreina „dómhörku og alltof
ríka tilhneigingu til umvöndunar í
umræðu og ábendingum um mál-
far“?
Falla til að mynda meistari HH,
Hallbjörn Halldórsson prentari, og
Jón Helgason ritstjóri, svo tveir
„málvöndunarmenn“ fortíðarinn-
ar séu nefndir, undir þá skilgrein-
ingu? Og telst þá hugsunarháttur
þeirra sem halda enn uppi mál-
vöndunarumræðu, nærri 70 árum
síðar, vera staðnaður?
Ég velti t.d. fyrir mér hvort sé
of mikil dómharka að gera athuga-
semd við þau orð fréttamanns í tíu-
fréttum Sjónvarps 12. júlí sl. að
einhverjir kaupsýslumenn vildu
„festa kaup á kolkrabbann get-
spaka“, sem spáði rétt um úrslit
allra leikjanna í heimsmeistara-
mótinu í knattspyrnu. Eða að benda
fólki á að það sé einfaldlega ekki
rétt að segja „spá í því“ eins og
nánast allt ungt fólk segir og ég
heyrði í Ríkisútvarpinu nýverið
(þetta er samsláttur á orðatiltækj-
unum „spá í það“ og „pæla í því“
svo það sé á hreinu).
Er óviðeigandi „neikvæðni“ fólg-
in í því að benda fréttamönnum
Ríkisútvarpsins á að „hlutabréf“ og
„hlutafé“ er tvennt? Nú er „hlutafé“
oftast haft um hvort tveggja. Eða
leyfist manni að benda á ofnotk-
un viðtengingarháttar án þess að
vera nefndur „bókstafstrúarmað-
ur“? Eitt sinn var sagt við mig í
verslun: „Það er þarna í hillunni ef
það sé til“. Eða ofnotkun svonefnds
dvalarhorfs? „Ég er ekki að skilja
þetta“. Ég hef áður skrifað grein
um það sem ég nefndi „andlát sagn-
beyginga“; ég benti á að ef sögnin
„að vera“ og nafnháttur umsagn-
arinnar er ætíð notað í stað ein-
faldrar nútíðar (ég skil þetta ekki)
stendur sögnin óbeygð. Íslensku-
fræðingar fullyrða sumir að þetta
sé hættulaust en ég fullyrði á móti
að með þessari breytingu sé verið
að útrýma sagnbeygingum, einu af
einkennum íslenskrar tungu.
Það er einkennandi fyrir yngri
kynslóðir íslenskufræðinga að þeir
eru hræddir við hinar „einstreng-
ingslegu viðmiðanir um rétt og
rangt“. Þess vegna er að þeirra
mati eina rétta leiðin að líta á öll
afbrigði í málfari sem „málvenju“.
Þetta kann að eiga við um sumt en
ef þessu er fylgt allt til enda kall-
ast það ekkert annað en að tungu-
málið sé látið reka á reiðanum
(það er einmitt reiðareksstefnan,
sem ráðunauturinn nefnir nokk-
uð hæðnislega í upphaflegri grein
sinni).
Íslendingar eru eina Norður-
landaþjóðin sem hefur aldrei týnt
ritmáli sínu. Íslenskur almenning-
ur hefur alla tíð getað notfært sér
þetta forna ritmál sem hefur verið
eins konar „lím“ hins talaða tungu-
máls. Af þeim sökum hefur íslensk-
an breyst mun minna en önnur
tungumál á Norðurlöndum til þessa
en í seinni tíð hefur hún haft til-
hneigingu til að þróast í sömu átt
og þau hafa gert, til einföldunar og
fábreytni í orðavali. Gegn þessu tel
ég nauðsynlegt að sporna.
Fyrrnefndur Hallbjörn Halldórs-
son skrifaði árið 1944 að framtíð-
arhugsjón okkar Íslendinga um
íslenskt mál ætti að vera að skila
því til eftirkomendanna að þúsund
árum liðnum minna breyttu en
eftir þúsund árin sem enduðu þá
„en miklum mun auðugra, tamd-
ara, ræktaðra, fágaðra og full-
komnara, svo að Íslendingar, er
lifa og minnast vor og feðra vorra á
þjóðhátíðinni 17. dag júnímánaðar
árið 2944, eigi ekki erfiðara með að
skilja ræðu fyrsta forseta Íslands
á Lögbergi að Þingvöllum þennan
dag í ár en vér til dæmis ræðu Ein-
ars Þveræings nú eða Hafursgrið,
ef þau eru skilmerkilega lesin og
skynsamlega flutt.“
Hvort er málrækt í þessum anda
staðnaður hugsunarháttur og raka-
laus gagnrýni eða umræða sem við
eigum að þora að taka?
Málvernd eða stöðnun?
Íslenskt mál
Þorgrímur Gestsson
blaðamaður og
rithöfundur
Eitt meginþema Evrópusögunnar í aldanna rás voru árekstrar og
styrjaldarátök grannríkja. Ósætti
Frakka, Þjóðverja og Breta veld-
ur ægilegum Evrópustyrjöldum á
tuttugustu öld. Ekki ber að gleyma
því hvað Íslendingar máttu líða
vegna ófriðar á hafinu. Allir gátu
fagnað því markmiði Rómarsamn-
ings sexveldanna frá 1957 að sætta
erfðafjendur með það nánu ríkja-
samstarfi að hernaðarátök yrðu úr
sögunni. Efnt var til tollabandalags
og margvíslegs frekara samstarfs
en frjálsra vöruviðskipta. Úr þessu
varð í mörgum áföngum Evrópu-
samband nútímans með 27 aðild-
arríkjum. Á fyrra tímaskeiði var
þetta samstarf hvatinn að stofnun
EFTA.
Þótt Íslendingar væru fyrst eft-
irbátar um að koma á viðskipta-
frelsi, urðum við þátttakendur með
aðildinni að EFTA 1970 sem tengdi
okkur við samrunaferlið í Evrópu.
Síðasta stóra skrefið var aðildin að
Evrópska efnahagssvæðinu, stund-
um kallað aukaaðild að ESB. Skoð-
anakannanir eru mjög í tísku nú
til dags og sífellt klifað á stefnu-
breytingu sem þær boði. Aðildin
að NATO, EFTA og EES voru allt
annað en ljúf viðfangsefni gagnvart
almenningsálitinu. Þá var það Sjálf-
stæðisflokkurinn, kjölfestan við að
marka stefnuna í utanríkismálum,
sem tók slaginn.
Eins og fyrri daginn blæs nú
nokkuð á móti varðandi viðhorf
Íslendinga um samstarf við aðrar
þjóðir. Vafalaust hafa hrunið og
Icesave-deilan við Breta og Hol-
lendinga haft sín áhrif á skoðanir
fólks í Evrópumálum. Þess ber að
gæta, að gert er ráð fyrir að Ísland
fari úr kreppunni á næsta ári enda
glæðist hagvöxturinn fyrir áramót.
Og ætti ekki Icesave-deilan að leys-
ast þegar fyrir liggur að Íslending-
ar standa við sínar skuldbindingar?
Hagræði þess að vera fullgild-
ur aðili að Evrópusambandinu er
bættur efnahagslegur stöðugleiki
í myntbandalagi, en að sjálfsögðu
að því tilskildu að um semjist varð-
andi sérmál okkar, einkum sjáv-
arútvegsmálin. Evrópusamvinnan
heldur sínu fulla gildi sem varan-
legur kostur og nú er framundan
að ljúka aðildarsamningi okkar og
leggja fyrir þjóðina. Fráleitt væri
að draga aðildarumsókn Íslands til
baka.
Sagan endurtekur sig varðandi
Evrópumálin. Það var hart barist á
vettvangi íslenskra stjórnmála um
aðild Íslands að EFTA fyrir rösk-
um 40 árum. Þeim sem þetta ritar
er minnisstætt þegar sú aðild var
samþykkt á Alþingi síðla árs 1969
með atkvæðum þingmanna Sjálf-
stæðisflokks, Alþýðuflokks og
þriggja þingmanna Alþýðubanda-
lags. Við Þórhallur Ásgeirsson,
ráðuneytisstjóri, sem höfðum unnið
að þeim samningum undir forystu
Gylfa Þ. Gíslasonar viðskiptaráð-
herra, vorum viðstaddir á Alþingi
þá stundina. Gylfi mælti fyrir aðild-
inni og þegar Bjarni Benediktsson
hafði talað fyrir hönd Sjálfstæðis-
manna mátti skynja að málið var
útrætt. En stuðningur Alþýðubanda-
lagsmanna undir forystu Hannibals
Valdimarssonar var þýðingarmik-
ill og ekki síst vegna þess, að Jón
Baldvin Hannibalsson hóf þá far-
sæla þátttöku í Evrópuumræðunni
með setu í undirbúningsnefndinni
að EFTA aðildinni. Það varð strax
sátt um aðildina að EFTA. Á árun-
um 1970-1976 sem höfundurinn var
fastafulltrúi hjá EFTA voru það við-
skiptaráðherrarnir Gylfi Þ. Gísla-
son, Lúðvík Jósepsson og Ólafur
Jóhannesson sem þar höfðu forsvar
um þátttöku Íslands og allir gerðu
það skörulega á ráðherrafundunum
tvisvar á ári. Tveir þeirra voru þó
ekki hlynntir aðild í upphafi.
Þeim fækkar sem eru á lífi og
stóðu að samningnum um inn-
gönguna í EFTA. Þess er minnst
hversu þýðingarmikið það var að
hafa tryggan pólitískan stuðning
á heimavettvangi þrátt fyrir óról-
eika í umræðunni. En það er ein-
mitt þetta sem á við nú þegar við
gerum út meistaralið til samninga
um ESB aðild. Alþingi samþykkti að
leita aðildar að ESB og þeir samn-
ingar eru að hefjast. Ætla þá ein-
hverjir að sitja með hendur í skauti í
stað þess að styðja okkar lið á þeim
mikla vettvangi samninga sem nú
er framundan?
Ég hef þá trú að þar megi vel tak-
ast til og Íslendingar njóti aðildar
í margvíslegu samstarfi við aðrar
Evrópuþjóðir.
Friður og frjáls viðskipti
Hollur barnamatur fyrir 6 mánaða og eldri
www.barnamatur.is
Ósykrað
Fjölbreytt og gott
veganesti fyrir lífið
Urð og grjót - Upp í mót ...
HOLTAGÖRÐUM GLÆSIBÆ KRINGLUNNI SMÁRALIND SÍMI 545 1500
Meindl Colorado Lady GTX
Vinsælir og góðir.
Nubuk leður.
Gore-Tex vatnsvörn
Multigriff sóli.
Þyngd: 750g (stærð 42)
Einnig til í herrastærðum.
Verð 42.990 kr.
Trezeta Tiwanacu Pro
Vatnsvarðir og vandaðir.
Hentugir í lengri göngur.
Góður ökklastuðningur.
Vibram sóli.
Þyngd: 710g (stærð 42)
Einnig fáanlegir í herraútfærslu.
Verð 28.990 kr.
Trezeta Maya
Vandaðir og léttir skór.
Góð vatnsvörn og öndun.
Vibram sóli.
Ökklastuðningur.
Þyngd: 620g (stærð 42)
Einnig fáanlegir í dömuútfærslu (ljósari litur).
Verð 22.990 kr.
Evrópumál
Einar Benediktsson
fyrrverandi sendiherra