Fréttablaðið - 21.07.2010, Blaðsíða 14

14 21. júlí 2010 MIÐVIKUDAGUR
Hér langar mig að fjalla um fanga með einangrun, refs-
ingu og betrun í huga. Þegar ég var
með vikuleg sjálfstyrktarnámskeið
á Litla-Hrauni 2008-2009 þá ræddi
ég við fjölda einstaklinga sem þar
afplánuðu. Fékk ég einhverja innsýn
inni í aðstæður þeirra en að auki
fékk ég aðra sýn á fangelsismál en
almenningur hefur almennt.
Sem starfandi heilari með mik-
inn áhuga á mannlegum samskipt-
um og velferð fólks sem og heilsu
þess fór ég af stað með námskeið-
in á Litla-Hrauni. Ég vissi ekkert
hvað ég var að fara út í eða hvernig
mundi takast til með námskeiðin. Í
samtali við sálfræðing Litla-Hrauns
og starfsmann á skrifstofu var mér
tjáð, eftir lýsingar mínar á nám-
skeiðinu að mikil þörf væri á slíku
námskeiði fyrir fanga. Var mér líka
sagt að yfirleitt væri lítil þátttaka á
þau námskeið sem boðið væri upp
á og sem færi yfirleitt minnkandi
eftir því sem liði á námskeiðið. Allt
stóðst þetta.
Ég hef mikið velt fyrir mér ork-
unni sem mismunandi hópar eyða í
einstaklinga sem eru fangar. Miðað
við menntakerfið virðist lítil orka til
staðar til að grípa, með uppbyggj-
andi hætti, inn í líf barna/unglinga
þegar ljóst þykir að stefnir í óefni.
Barnavernd og lögregla koma þá
einnig að í flestum tilvikum en þar
byrjar refsikerfið að virka. Miklum
tíma er eytt í að reyna að kæfa og
bæla niður neikvæða líðan, hugs-
anagang, tal og hegðun. Þegar það
ekki dugar og stefnir í enn frekari
óefni hjá einstaklingi sem svo brýt-
ur af sér kemur yfirleitt almenning-
ur inn í af fullum krafti með yfirlýs-
ingar um lengd fangelsisvistar.
Nú er komin fram raunveruleg
ástæða til að taka á þessum ein-
staklingum og refsa þeim réttilega
miðað við brot þeirra.
En hvað gerist svo? Einstakling-
arnir virðast gleymast um tíma þar
til þeir koma aftur út. Allan þann
tíma frá því þeir voru krakkar þar
til í dag, hafa hóparnir sem að þeim
komu með beinum og óbeinum hætti
eytt tíma og orku í að sinna EKKI
þessum einstaklingum eins og hefði
þurft. Þegar þeir losna úr afplánun
er aftur næg orka til staðar til að
grafa þá uppi, skrifa og fjalla um
þá með ýmsum hætti, jafnvel gera
almenningi viðvart um hvar þeir
halda til.
Hvernig stendur á því að svo lítið
fór fyrir jákvæðri orku sem bygg-
ir á þolinmæði, trú og náungakær-
leika á uppvaxtarárum þessara ein-
staklinga? Allt í einu í fangelsinu
gera sérfræðingar og starfsfólk sér
grein fyrir vanlíðan, fíknarástandi,
þunglyndi o.fl. sem margir fangar
glíma við. Af hverju ná sérfræðing-
ar menntakerfisins, barnaverndar
og lögreglu ekki að snúa dæminu við
áður en einstaklingar lenda í fang-
elsi? Af hverju er kerfið máttvana
þar til hægt er að refsa, og hefur þá
bæði orku og peninga til að grípa
inn í ástandið?
Breytingar geta eingöngu átt sér
stað ef einhver þorir að gera þær.
Engar breytingar eiga sér stað þar
sem óttinn kraumar. Því liggur frek-
ar ljóst fyrir að hóparnir sem hindra
að breytingar eigi sér stað eða forð-
ast breytingar, eru óttaslegnir.
Hvað óttast fangar, hvað óttast
aðstandendur, hvað óttast Fangels-
ismálastofnun, hvað óttast almenn-
ingur, hvað óttast menntakerfið,
barnavernd og lögreglan? Samhliða
ótta verða menn að halda andlitinu
og því eru fæstir tilbúnir að viður-
kenna að þeir óttist eitthvað. Sam-
eiginlegt vandamál hrjáir alla hóp-
ana – það sem menn þekkja veitir
öryggi, sama hversu neikvætt það
er, því við vitum hvað gerist, hvenær
og hvernig.
Kynning á námskeiði fyrir ein-
staklinga sem bíða afplánunar
eða hafa lokið afplánun og þora að
mæta verður haldinn í Síðumúla 35,
2. hæð, kl.18.00, fimmtudaginn 22.
júlí. Verið velkomin.
Þeim sem vilja auka velferð fólks
í samfélaginu, hvort sem er þeirra
eigin og/eða annarra, er bent á Kær-
leikssamtökin, www.kaerleikssam-
tokin.com til að leggja þeim lið á
þann hátt sem hver og einn er fær
um eða bara til að njóta þess sem
þar er boðið upp á. Kærleikssam-
tökin eru með nytsamlegt úrræði í
boði fyrir einstaklinga og fjölskyld-
ur. Einnig er bent á síðustu grein
mína, „Fangelsismál á Íslandi –
hvert stefnir?“, sem hægt er að lesa
á heimasíðu samtakanna.
Af hverju ná sérfræðingar mennta-
kerfisins, barnaverndar og lögreglu
ekki að snúa dæminu við áður en
einstaklingar lenda í fangelsi?
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið er á
móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna
má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða
Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga
og til að stytta efni.
Ótti við breytingar
Fangelsismál
Sigurlaug
Ingólfsdóttir
stofnandi
Kærleikssamtakanna
Vegna greinar minnar í Frétta-blaðinu 14. júlí sl. gerir Ásgrím-
ur Angantýsson nokkra grein fyrir
þeim mörkum á milli rétts máls og
rangs, sem hann kýs, í nafni mennt-
unar sinnar, að miða við. Ég kann
honum þökk fyrir þessa greiningu
og er sammála henni að mestu
leyti.
Þó felli ég mig ekki við að „spáðu
í því“ sé viðurkennd málvenja, ekki
frekar en til að mynda „ég vill“ þótt
sú málnotkun sé orðin allútbreidd.
Verra þykir mér að sitja undir
þeim ummælum Þórs Stefánsson-
ar í Fréttablaðinu 15. júlí að grein-
ar mínar innihaldi „orðaskak“ sem
einkennist af „hneykslun á vondu
og röngu máli annarra“.
Grein Þórs lýkur á því að hann
lýsir því sem sinni skoðun að betra
sé „að ræða málin af skilningi
heldur en að ganga fram með boð
og bönn“. Mér skilst að sú sneið sé
mér ætluð, og þykir mér hart að
sitja undir slíku rakalausu ámæli.
Ég verð þó að viðurkenna að ég skil
ekki alveg hvað greinarhöfundur er
að fara þegar hann nefnir „boð og
bönn“ í þessu samhengi. Það lykt-
ar satt að segja óþægilega af mál-
farslegri frjálshyggju. Eða á ekki
að skilja það þannig að maðurinn
telji að engar reglur megi gilda um
tungumálið?
Önnur merkileg fullyrðing í
grein Þórs er: „Einn meginkraft-
ur tungumálsins miðar að ein-
földun þess.“ Þetta er í samræmi
við hið nýja sjónarmið, að tungu-
málið eigi að breytast frjálst og
án hafta. Barátta gegn einföldun
tungumálsins og vaxandi orðafá-
tækt, hlýtur þá að teljast bera vitni
um „staðnaðan hugsunarhátt“ og
„bókstafstrú“.
Vissulega hefur íslenskan breyst
talsvert á þeim 1100 árum sem land-
ið hefur verið byggt og hún er enn
að breytast. En þó eru breytingarn-
ar ekki meiri en svo að sæmilega
læst, íslenskumælandi fólk getur
lesið 800 ára gamla texta, sem er
meira en margar aðrar þjóðir geta
státað af.
Þór nefnir einnig í grein sinni
flámælið, „sem vel hefur gengið
að útrýma úr íslensku“. Þar eiga
víst við „boð og bönn“. Ég tel hins
vegar að barátta Björns Guðfinns-
sonar gegn flámælinu um miðja
síðustu öld hafi valdið óbætanleg-
um spjöllum á íslensku máli, en
hann vildi sem kunnugt er koma
á samræmdu, íslensku talmáli en
varð ekki ágengt í því. Þessi fram-
burður, sem tókst næstum því
að útrýma, er ævaforn og finnst
einnig í ýmsum norskum mállýsk-
um, sem bendir eindregið til þess
að hann hafi þekkst í hinni fornu,
norrænu tungu.
Þeir sem hafa lesið texta frá
fyrri öldum, til að mynda 16. og 17
öld, sem ritaður var löngu áður en
samdar voru samræmdar ritreglur
og hver ritaði í samræmi við sinn
eigin framburð, vita að þá var flá-
mæli algengt. Í Íslenzku fornbréfa-
safni er kaupbréf fyrir jörðinni
Fljótshólum frá árinu 1547. Þar
stendur meðal annars: „Skildizt
þad og faldizt vndir þessu þeirra
handabande ad fyrnefnder brædur
Arnor oc finnur [svo] selldu adur-
greindum Herra Gizure iaurdina
alla fliotzhola...“
Um það bil öld síðar kvað síra
Hallgrímur Pétursson í upphafi
Passíusálma: Ljuffann Jesum til
lausnar mier, langade vijst ad deya
hier / mig skyllde og lista ad minn-
ast þess, mynum drottne til þack-
lætess. (JS 337 4to)
Flámæli var algengt fram yfir
miðja síðustu öld á stórum hlutum
landsins, aðallega Suðurnesjum,
Austur-Skaftafellssýslu og Aust-
fjörðum, en er nú því miður að
mestu horfið.
Að lokum vil ég vitna í orð mál-
vöndunarmannsins Hallbjarn-
ar Halldórssonar um samhengið
í íslenskunni, sem hann skrifaði
árið 1944:
„Sem þjóð höfum vér Íslending-
ar ekkert annað að gera í næstu
þúsund ár en að varðveita íslenzkt
mál.
Ekkert annað getum vér Íslend-
ingar afrekað, sem aðrir [svo] þjóð-
ir geta ekki vissulega gert jafn-vel
eða betur.“ (Lýðveldishugvekja
um Íslenzkt mál – forlátaútgáfa,
bls. 46).
Ég vona að með þessu hafi mér
tekist að reka af mér það slyðru-
orð að í umræðu um málfar stundi
ég orðaskak í hneykslan minni á
vondu og röngu máli annarra.
Meira „orðaskak“
um málfar
Íslenskt mál
Þorgrímur
Gestsson
blaðamaður og
rithöfundur
Í tilefni forustugreinar Fréttablaðs-ins 14.6. sl.
Fyrir tæpum 140 árum reyndi Jón
Ólafsson ritstjóri að koma til leiðar
landnámi Íslendinga í Alaska. Land-
ið var strjálbýlt, í eigu Bandaríkj-
anna frá árinu 1867. Þarna vildi Jón
að Íslendingar yrðu hinn ráðandi
þjóðflokkur þessa nýja ríkis Banda-
ríkjanna. Hugsanlega var þetta síst
verri kostur en landnám Íslendinga
í N-Dakota, en það hófst skömmu
síðar, eða í kringum 1875. Jón tal-
aði ákaft fyrir þessu landnámi, en
undirtektir Íslendinga voru daufar,
því N-Dakota varð hið fyrirheitna
land íslenskra vesturfara.
En sagan endurtekur sig, en þó
aldrei eins, því dóttursonur Jóns
flutti í staðinn Alaska til Íslands!
Alaska aspir Alaska greni og Alaska
fura sjá nú um að umlykja þá staði
sem áður nutu víðsýns útsýnis. Að
auki hylur Alaska lúpína víðtæk
svæði í þéttum breiðum. Sá íslenski
gróður sem fyrr greri á mörgum
þessara svæða hefur lotið í lægra
haldi og er þar víðast horfinn.
Þessi nær sextíu ára „nýbúi“
hefur ekki sætt „bótanískum
rasisma“. Hinn „bótaníski rasismi“
hefur einkum birst sem tómlæti
gagnvart íslenskum gróðri, sem
engrar verndar hefur notið gagn-
vart hinum erlenda gesti.
Að reyna að takmarka útbreiðslu
þessa gests getur engan veginn tal-
ist „bótanískt útlendingahatur“.
Stuðmenn, sem vitnað er til í
ofangreindri grein, gerðu vissu-
lega smellinn texta. En það, að
syngja „Við viljum íslenskar jurtir í
íslenskri mold“ getur engan veginn
tengst „botanísku útlendingahatri“,
eins og reynt er að tengja þá við í
áðurnefndri forystugrein.
Bótanískt útlendingahatur?
Lúpína
Ámundi H.
Ólafsson
flugstjóri