Fréttablaðið - 13.10.2010, Blaðsíða 12

12 13. október 2010 MIÐVIKUDAGUR
Staða kvenna í dreifbýlis-
kjörnum landsins er oft á
tíðum mun lakari heldur
en karla þegar litið er til
atvinnumöguleika og tóm-
stunda. Samgöngubætur
eins og Héðinsfjarðargöng
bæta þeirra stöðu. Þórodd-
ur Bjarnason, prófessor í
félagsfræði við Háskólann á
Akureyri, hefur rannsakað
stöðu kvenna í dreifbýli á
síðustu árum.
Þóroddur Bjarnason, prófessor
í félagsfræði við Háskólann á
Akureyri, stýrir verkefninu Sam-
göngur og byggðaþróun: Félags-
leg, efnahagsleg og menningarleg
áhrif Héðinsfjarðarganga á mann-
líf á norðanverðum Tröllaskaga.
Verkefnið hefur það að markmiði
að leggja heildstætt mat á breyt-
ingar á samfélagi, menningu og
lífsháttum á svæðinu til þess að
auka skilning á áhrifum stórfram-
kvæmda í vegagerð almennt.
Með tilkomu Héðinsfjarðar-
ganga tvöfaldast stærð samfélags-
ins á norðanverðum Tröllaskaga og
tengsl við þéttbýli Akureyrar verða
auðveldari. Þóroddur segir líklegt
að þetta verði til þess að breyta
félagslegri stöðu kvenna og styrkja
byggðina til framtíðar. Í fjárlögum
næsta árs er gert ráð fyrir því að
verkefnið verði eitt af tuttugu til-
raunaverkefnum sem nýtt verði til
að byggja upp þekkingu á kynjaðri
hagstjórn og fjárlagagerð í ráðu-
neytum og opinberum stofnunum.
Staða dreifbýliskvenna
„Rannsóknir hafa sýnt að staða
kvenna í strjálbýli er að mörgu
leyti lakari en þeirra sem búa í þétt-
býli,“ segir Þóroddur. „Atvinnu-
möguleikar og launakjör eru oft
takmarkaðri og ýmsir þættir í þétt-
um, fámennum samfélögum virð-
ast í sumum tilvikum vinna gegn
jafnrétti kynjanna.“ Brottflutn-
ingur ungra kvenna er eitt helsta
einkenni fámennra samfélaga á
Íslandi og Vesturlöndum almennt
og kynjahalli er eitt sterkasta ein-
kenni þess að samfélag sé í alvar-
legum vanda.
„Þegar fram líða stundir fylgja
yngri karlar í kjölfarið, börnum
fækkar og meðalaldur í plássunum
hækkar. Að hluta til skýrist brott-
flutningur ungra kvenna af því að
starfsmöguleikar þéttbýlisins eru
mun meiri en starfsmöguleikar í
dreifbýlinu, sem eru oft einhæf-
ir og bundnir við láglaunastörf,“
segir Þóroddur. Á Íslandi endur-
speglast þetta í því að óútskýrð-
ur launamunur kvenna á lands-
byggðinni er þrjátíu prósent, en á
höfuðborgarsvæðinu er hann tíu
prósent.
Þóroddur bendir á að atvinnu-
markaðurinn í dreifbýlum landsins
sé oft á tíðum mjög kynbundinn.
„Eftirsóknarverð störf í dreifbýli
eru gjarnan hefðbundin, líkamlega
erfið, hættuleg og oft vel borguð,
eins og til dæmis fiskveiðar,“ segir
hann. „Þau kvennastörf sem eru í
boði eru hins vegar oft einhæf og
illa borguð, eins og fiskvinnsla,
afgreiðsla, ræstingar og umönn-
un. Að því leytinu til má segja að
hefðbundin kynjaskipting á vinnu-
markaði dragi þróttinn úr smærri
samfélögum og aukið svigrúm
kvenna til fjölbreyttari starfa geti
dregið úr flótta þeirra úr dreifbýli
í þéttbýli.“
Þriðja vaktin
Þóroddur bendir einnig á að sam-
hjálp og stuðningur í fámennum
samfélögum á Íslandi byggist að
verulegu leyti á ólaunaðri vinnu
kvenna við umönnunarstörf við
börn, aldraða og sjúka sem sinnt
sé af launuðu fagfólki í þéttbýlinu.
„Víða kemur það í hlut kvenna að
sjá um samfélagið, sjá um fólkið,
starfa í kvenfélaginu. Tómstund-
ir á borð við veiði, að rótast til á
jeppum eða snjósleðum eða brasa
með alls konar tæki eru oft nefnd-
ar sem dæmigerð karlahobbý í
dreifbýli,“ segir Þóroddur. „En
því hefur einnig verið haldið fram
að tómstundir kvenna í dreifbýli
snúist frekar um þjónustu við
samfélagið.“
Félagsfræðingar tala um að
þegar karlar og konur séu í fullri
vinnu eigi konur gjarnan „seinni
vaktina“ eftir þegar vinnu lýkur.
Þær komi þá heim, sjái um heim-
ilið og börnin. „Það má segja að
í dreifbýli sé ein vakt í viðbót –
Þriðja vaktin,“ segir Þóroddur.
„Að lokinni vinnu og heimilisstörf-
um þegar komið er að því að vinna
ólaunaða vinnu fyrir nærsam-
félagið. Þannig má segja að það sé
ekki alveg rétt að konur flytji úr
dreifbýli í þéttbýli vegna þess að
það séu fleiri þjónustustörf þar.
Heldur fá þær greitt fyrir þjón-
ustustörf í vinnutímanum og geta
síðan átt sinn frítíma sjálfar.“
Undir smásjánni
Til viðbótar við einhæft atvinnu-
líf og kröfur um ólaunaða vinnu
í tómstundum hefur eftirlit
samfélagsins með ungum konum
verið nefnt sem einn þeirra þátta
sem grafi undan búsetu þeirra í
dreifbýli.
„Í viðtölum við börn og unglinga
í dreifbýli kemur skýrt fram að
þau telja mikið frelsi fylgja því að
alast þar upp. En þegar komið er
fram á unglingsárin virðist þetta
hins vegar snúast við, sérstaklega
hjá stelpunum. Þær kvarta marg-
ar undan því að frelsi eða jafnvel
bara svigrúm þeirra sé takmark-
að. Allir viti allt um alla, kjafta-
sögur grasseri og ein mistök geti
fylgt fólki alla tíð,“ segir Þórodd-
ur. „Flutningur í þéttbýlið geti því
verið leið til þess að fá andrými,
átta sig á því hver maður sé og
hver maður vilji vera.“
Hvað er til ráða?
Fólki hefur þó fjölgað í flestum
landshlutum á undanförnum ára-
tugum og aldrei hafa jafnmargir
búið utan suðvesturhorns landsins
en einmitt nú um stundir. Þóroddur
segir að hins vegar einkenni mikil
og ör þéttbýlisvæðing byggðaþró-
un á Íslandi og sveitir og þéttbýl-
iskjarnar með færri en 300 íbúa
eigi mjög undir högg að sækja.
Samgöngubætur á borð við
jarðgöng, eins og Héðinsfjarðar-
göngin, sem tryggi greiðar sam-
göngur á stóru svæði, séu meðal
annars til þess fallnar að bæta
stöðu kvenna og styrkja þannig
búsetu í dreifbýli. Hins vegar sé
aukið jafnrétti karla og kvenna í
sjálfu sér einnig mikilvægur þátt-
ur í því að snúa byggðaþróun við og
jafnréttisstefna sé að vissu marki
forsenda árangursríkrar byggða-
stefnu.
Konur taka þrjár vaktir í dreifbýlinu
GÖNGIN BORUÐ Göngin tengja Ólafsfjörð og Siglufjörð og telur Þóroddur að þau
muni bæta stöðu samfélagsins til framtíðar.
ÓLAFSFJÖRÐUR Íbúafjöldi í Ólafsfirði var 852 um áramótin, 439 karlar og 413 konur.
FRÉTTABLAÐIÐ/GUN
ÞÓRODDUR BJARNASON Þóroddur er
prófessor í félagsfræði við Háskólann
á Akureyri og hefur rannsakað stöðu
kvenna í dreifbýlum landsins.
FRÉTTASKÝRING: Er staða kvenna í strjálbýli verri en í þéttbýli?
Sunna
Valgerðardóttir
sunna@frettabladid.is
960.000.000
100.000.000
+860.000.000
ÞÚ TALDIR RÉTT:
960 MILLJÓNIR
Fyrsti vinningur stefnir
í 100 milljónir og Ofurpotturinn
stefnir í 860 milljónir.
Ekki gleyma að vera með,
fáðu þér miða fyrir klukkan
fjögur í dag á næsta sölustað
eða á lotto.is
ALLTAF Á MIÐVIKUDÖGUM!
MIÐINN GILDIR 13. OKTÓBER 2010
A. 12 14 17 21 41 48
B. 05 16 23 36 37 38
C. 07 09 13 22 34 38
D. 03 06 19 24 25 31
E. 11 19 21 25 38 42
F. 01 25 35 36 39 46
G. 18 19 20 23 28 46
H. 22 27 29 39 40 42Fí
t
o
n
/
S
Í
A