Fréttablaðið - 20.04.2011, Blaðsíða 24

24 20. apríl 2011 MIÐVIKUDAGUR
Að undanförnu hefur verið umræða frá foreldrum þroska-
hamlaðra barna um þau tíu ár
ævinnar sem þau eru skyldug til
að vera í grunnskóla. Umræðan
snýst um hvort þau eigi rétt á sér-
skóla vegna þroskahömlunar eða að
ganga í almennan grunnskóla. Litið
er á skólagöngu í sérskóla annars
vegar og almenna grunnskólans
hins vegar sem val. Þetta tímabil
frá sex ára aldri fram til sextán ára
hafa börn í raun lítil áhrif þar sem
þau eru undir forsjá foreldra, að
minnsta kosti fyrstu árin. Þroska-
hömluð börn eru sjaldnast spurð
hvað þau vilja þar sem talið er að
þau hafi ekki forsend-
ur til að velja. Ég velti
því fyrir mér þegar við
foreldrar veljum skóla-
göngu í tíu ár fyrir börn-
in okkar hvað það er sem
veldur valinu.
Hvað, hvernig og hvers
vegna voru orðin sem ég
spurði mig þegar ég stóð
frammi fyrir ákvörðun
um skólagöngu sonar
míns sem er með Downs-
heilkenni.
Hann hafði upplifað
skólagöngu systra sinna
i grunnskóla í því hverfi
sem við búum í. Hann
hafði hugmynd um að
þessi bygging væri fyrir
hann eins og hin börnin á leikskól-
anum sem hann var á. Að sporna
við þessum hugmyndum hans var
erfitt. Valið varð því grunnskóli í
nærsamfélagi, almennur grunn-
skóli. Við vildum líka láta reyna á
samfélagslega færni hans þar sem
árin eftir grunnskóla áttu eftir að
vera í hinu almenna samfélagi.
Hvernig við sáum fyrir okkur
námið hans í tíu ár varð að vinn-
ast í samvinnu við skólann því ég
hafði ekki átt þroskahamlað barn
í grunnskóla áður og skólinn hafði
heldur ekki tekið við þroskahöml-
uðum nemanda áður. Í þessi tíu ár
komu við foreldarnir í skólann á
fundi á fjögurra til sex vikna fresti,
ræddum um markmið og fram-
kvæmd námsins, félagslega færni
og líðan sonarins. Við notuðum
„Eflingu“ einstaklingsnámsskrá
sem fer ýtarlega yfir þá áherslu-
þætti sem námið átti að fela í sér.
Með „Eflingu“ að veganesti fengu
við sýn á tilgang skólagöngunnar.
Áhersla var lögð á að kenna honum
skrifaðar og óskrifaðar reglur
skólasamfélagsins. Að læra íslensku
var undirstaðan í skrifuðum reglum
en til að byrja með notaði sonurinn
óhefðbundnar tjáskiptaleiðir til að
gera sig skiljanlegan. Hin reglan,
eða þær óskrifuðu, er nokkuð sem
hver skóli þróar með sér. Af þeim
reglum læra börnin samskipti og
fá veganesti með sér inn í önnur
samskipti í samfélaginu.
Í öll þessi tíu ár var undantekning
ef hann kom ekki glaður heim og
vildi ekki fara í skólann. Á hverju
ári taldi hann upp fjölda vina sem
hann átti innan skólans, en starfs-
fólk skólans hafði stundum á orði
að hann væri einn og þau upplifðu
hann einmanna.
Það þarf tvo til að skapa vin-
áttu. Hvað vináttan felur í sér býr
innra með manni og hver og einn
hefur þá mynd, hún getur aldrei
orðið meiri eða minni en einstak-
lingurinn ræður við. Virðing er
undirstaða vináttu og nærsam-
félagið getur haft þar
afgerandi áhrif. Virð-
ing fyrir margbreyti-
leikanum er undirstaða
skólagöngu þroskahaml-
aðra barna í almennum
grunnskóla. Samkvæmt
upplifun hans þá hlaut
hann virðingu flestra
samnemanda og nýtur
hennar enn í dag í fram-
haldsskóla.
Hugmyndafræðin sem
liggur á bak við þátttöku
allra einstaklinga í sam-
félagi á sér langa sögu
og það hefur verið eitt af
baráttumálum þroska-
hamlaðra sjálfra. Ekki
eitthvað sem foreldr-
ar þroskahamlaðra hafa fundið
upp heldur á sér rætur frá ýmsum
fræðigreinum. Hún byggir á löng-
unum og þörfum allra til að tilheyra
og það krefst þess að sjálfsögðu að
fá tækifæri til að vera þátttakandi
og eiga þar samskipti. Í þeim sam-
skiptum lærir einstaklingurinn
að hugsa, framkvæma og eiga tjá-
skipti með öðrum á þann hátt sem
samfélagið hefur ákveðið.
Ég velti því fyrir mér hvort sú
skoðun að þroskahömluð börn eigi
að vera í sérskóla liggi kannski
í viðjum vanans? Erum við ekki
lengra komin með hugmyndafræði
og þróun í menntun þroskahaml-
aðra barna að við látum vanann
sem liggur í veggjunum afmarka
hóp þroskahamlaðra í sérúrræði.
Er ekki kominn tími til að brjóta
upp sérskólaformið, jafnvel þó það
geti leitt af sér átök í huga okkar.
Skrefið verður aldrei tekið nema
við byrjum hjá okkur foreldrum
hvað varðar viðhorf, vænting-
ar og trú til barnanna okkar til
samfélagsþátttöku.
Í viðjum vanans
Menntamál
Birna Hildur
Bergsdóttir
foreldri og menntuð
í mál- og tjáskiptum
fatlaðra
Virðing fyrir
margbreyti-
leikanum er
undirstaða
skólagöngu
þroskahaml-
aðra barna í
almennum
grunnskóla.
Um skammarlega óhagstætt
starfsumhverfi listamanna
Í desember voru kynntar fyrstu niðurstöður kort-
lagningar skapandi greina í
íslensku hagkerfi. Skemmst er
frá því að segja að niðurstað-
an var íslenskum hönnuðum og
listafólki mjög í vil, enda slag-
ar virðisaukaskyld velta skap-
andi greina hátt í samanlagðar
veltutölur í málmframleiðslu,
eða um 191 milljarður. Og þó
stendur vinnuframlag fjöl-
margra listamanna fyrir utan
þessa samantekt þar sem ein-
ungis er gerð grein fyrir þeirri
veltu sem ber virðisaukaskatt
og eins og síðar verður vikið að
þá er hluti listastarfsemi undan-
þeginn virðisaukaskatti. Þegar
þessar niðurstöður voru kynnt-
ar lýstu bæði mennta- og iðnað-
arráðherra ánægju og velvild í
garð skapandi greina á Íslandi
og er vonandi að í ljósi þessar-
ar hagstæðu niðurstöðu verði
gengið snarlega til verks við að
bæta starfsumhverfi listafólks
og hönnuða. Ræða iðnaðarráð-
herra við opnun HönnunarMars
nýverið gaf síðan sömu fyrir-
heit.
Engar atvinnuleysisbætur
En hvert er starfsumhverfi
íslenskra listamanna í dag? Það
er í stuttu máli sagt ömurlegt.
Listamenn eiga til dæmis ekki
rétt á atvinnuleysisbótum nema
að mjög litlu leyti. Skattkerf-
ið neyðir listamenn til að skila
skattaskýrslu á borð við lítil
fyrirtæki og er þar með gerð
krafa um reiknað endurgjald
(laun) upp á rúmar 400.000
krónur á mánuði til þess að eiga
rétt á fullum atvinnuleysisbót-
um. Auk þess er til þess gerð
krafa að listamaðurinn leggi
algjörlega niður starfsemi sína
til að geta þegið bæturnar og
hafa listamenn því ekki tæki-
færi til að vinna að hluta að list
sinni á móti. Áhugavert er að
bera þessa kröfu skattyfirvalda
saman við þá mánaðargreiðslu
sem telst vera full listamanna-
laun fyrir fullt starf: tæpar
280.000 krónur. Þá gengur lista-
mönnum oft illa að fá fæðingar-
orlof (ef tryggingagjaldið hefur
ekki verið gert upp mánaðarlega
heldur árlega – en vegna algjörs
skorts á upplýsingum um skatta-
mál til listamanna vita þetta
fæstir fyrr en á reynir) og velt-
ir maður fyrir sér til hvers í
ósköpunum listamenn eru yfir-
leitt að greiða tryggingagjaldið!
Úrelt lög um virðisaukaskatt
Annað réttlætismál listamanna,
sem lítið eða ekkert hefur verið
fjallað um opinberlega hing-
að til, er virðisaukaskattsmál.
Samkvæmt lögum er bein sala
listamanna á verkum undanþeg-
in virðisaukaskatti en þó eru í
lögunum aðeins tilgreind verk
sem falla undir tollskrárnúmer
9701.1000-9703.0000, en það eru
fyrst og fremst málverk, graf-
ík, klippimyndir og höggmyndir.
Gallarnir á lögunum valda því
að listamönnum er stórkostlega
mismunað innbyrðis. Í krafti
þessara ósanngjörnu og úreltu
laga hefur skattstjóri lagst í
umfangsmiklar innheimtu-
aðgerðir á hendur textíllista-
mönnum, leirlistamönnum og
þeim listamönnum sem vinna í
annað efni en tilgreint er í toll-
skránni. Hafa þær aðgerðir leitt
til þess að listamenn fá reikn-
inga upp á milljónir fyrir van-
goldnum virðisaukaskatti mörg
ár aftur í tímann og hafa marg-
ir lagt niður starfsemi af þess-
um sökum. Vinnubrögðin sem
hljótast af þessum ósanngjörnu
lögum fela m.a. í sér að tollvörð-
um er látið eftir að skilgreina
hverjar af afurðum listamanna
teljast listaverk og hverjar ekki.
Síðastliðið sumar gerðist það að
textíllistamaður sem vinnur úr
handgerðum pappír var settur í
tollflokk með klósettpappír!
Mismunun eftir efni
Þriðja réttlætismálið hlýtur að
vera mismunandi virðisauka-
skattsprósenta á verkum lista-
manna. Bækur og geisladiskar
falla til dæmis undir 7% skatt-
þrepið meðan textíllistamönn-
um og leirkerasmiðum er gert
að leggja 25,5% skatt á sín verk
við sölu. En það verður þó fyrst
ljóst hversu óhagstætt starfs-
umhverfi listamanna á Íslandi
er þegar aðstæður starfsbræðr-
anna í hinum Norðurlandaríkj-
unum eru kannaðar. Lausleg
könnun leiddi í ljós að lista-
menn í Danmörku mega selja
verk fyrir allt að 6 milljónum
íslenskra króna og leggja eftir
það 5% virðisaukaskatt á verk
sín. Tölur frá Svíþjóð og Finn-
landi eru svipaðar. Auk þess
virðist listamönnunum sjálfum
látið eftir að skilgreina verk sín
sem list … nú eða þá sem kló-
settpappír.
Að lokum má benda á að ein-
yrkjar sem reikna sér endur-
gjald af rekstri eru skikkaðir
til að greiða 8% hlut atvinnu-
rekanda í lífeyrissjóð ofan á 4%
hlut launþega og fá á sig háar
sektir ef þeir láta nægja að skila
aðeins hlut launþega.
Ég undirrituð skora á stjórn
þessa lands, og þá ekki síst
menntamálaráðherra og iðnað-
arráðherra, að beita sér fyrir
hagstæðara starfsumhverfi
skapandi greina á Íslandi. Það
er ekki nóg að stofna fína sjóði
og útdeila verðlaunum á tylli-
dögum, hin raunverulega hags-
bót felst í því að hafa hagstætt
og sanngjarnt rekstrarum-
hverfi skapandi greina frá degi
til dags.
Listir
Sigríður Ásta
Árnadóttir
textíllistamaður
Í krafti þessara ósanngjörnu og úreltu laga
hefur skattstjóri lagst í umfangsmiklar inn-
heimtuaðgerðir á hendur textíllistamönnum, leir-
listamönnum og þeim listamönnum sem vinna í
annað efni en tilgreint er í tollskránni.
Icesave, þjóðaratkvæði og kvótinn
Það er hægt að draga ýmsan lærdóm af nýafstaðinni þjóð-
aratkvæðagreiðslu þar sem til-
tölulega fámennur hópur lítt
þekktra aðila hafði sigur á öllum
helstu ráðamönnum þjóðarinnar
sem höfðu fylkt sér bakvið Já-ið.
Traust á ráðamönnum er í
algeru lágmarki og kjósendur
fylgja ekki leiðtogum sínum í
flóknum málum, þrátt fyrir full-
yrðingar þeirra um efnahagsleg
áföll. Þjóðaratkvæðagreiðslur
eru komnar til að vera, a.m.k.
meðan núverandi forseti er við
völd og ef starf stjórnlagaráðs
nær fram að ganga.
Ríkisstjórnin stefnir að því
að leggja fram frumvarp um
stjórn fiskveiða á næstunni og
svo virðist sem fulltrúi LÍÚ í
þingliði vinstri grænna muni
móta það að miklu leyti. Ef það
frumvarp tryggir ekki öllum
Íslendingum jafnan rétt til nýt-
ingar auðlindarinnar og gjald
fyrir afnotin endurspeglar ekki
verðmæti hennar, má búast við
að það frumvarp fari sömu leið
og Icesave.
Í slíku máli er auðvelt að
sýna fram á „gjá milli þings og
þjóðar“ og koma því í þjóðar-
atkvæðagreiðslu, enda liggur
vilji þjóðarinnar fyrir eftir fjöl-
margar skoðanakannanir. Þegar
eru til samtök sem munu berj-
ast gegn málinu og er málflutn-
ingurinn sjálfur svo minnsta
málið. Málefni gjafakvótans
eru tiltölulega einföld miðað
við Icesave og hægt er að vitna
í fjölmarga virta erlenda aðila
málstaðnum til stuðnings. Þar á
meðal þrjá Nóbelsverðlaunahafa
í hagfræði. Ekki sakar svo
að gjafakvótinn er mannrétt-
indabrot samkvæmt Sam-
einuðu þjóðunum og að í
þjóðar atkvæðagreiðslu er
atkvæðavægi jafnt.
Afleiðingarnar fyrir stjórnar-
flokkana yrðu þó mun meiri en
í Icesave, a.m.k. fyrir Samfylk-
inguna. Stuðning við slíkt frum-
varp mætti líkja við sjálfsmorð
flokksins og núverandi þing-
menn ættu varla afturkvæmt.
Leiðtogar Samfylkingarinn-
ar þurfa því að sjá til þess að
landsmenn verði upplýstir um
afstöðu vinstri grænna í kvóta-
málinu og boða í kjölfarið til
kosninga. Samstarf við Vinstri
græn er fullreynt og eingöngu
þannig verður möguleiki á sams
konar stjórn á landsvísu og er
nú í Reykjavík.
Þjóðmál
Guðmundur Örn
Jónsson
verkfræðingur
Leiðtogar Samfylkingarinnar þurfa því
að sjá til þess að landsmenn verði upp-
lýstir um afstöðu vinstri grænna í kvóta-
málinu og boða í kjölfarið til kosninga.