Fréttablaðið - 04.06.2011, Blaðsíða 16

16 4. júní 2011 LAUGARDAGUR
Það vantar ekki stefnu – það vantar vilja
Af opinberri umræðu í kjölfar umfjöllunar Kast-
ljóss um unga rítalínfíkla og
læknadóp mætti ætla að algjört
stefnuleysi ríkti á Íslandi í
málum ungra fíkniefnaneyt-
enda. Sú er ekki raunin. Þvert
á móti er hér rekin skýr og
skilvirk stefna í meðferðarmál-
um ungra fíkla á vegum SÁÁ
og þessi stefna hefur skilað
árangri sem er bæði sýnilegur
og góður.
Þegar unglingadeild SÁÁ
var opnuð um síðustu aldamót
var biðlistum ungra fíkla eftir
vímuefnameðferð eytt. Ungt
fólk nýtur nú alltaf forgangs að
meðferð. Allir sem vilja hjálp
fá hana.
Árangurinn af þessu hefur
orðið sá að um aldamótin komu
árlega rétt tæplega 300 einstak-
lingar 19 ára og yngri á Vog en
þeir eru nú rétt rúmlega 200.
Um aldamótin voru þessi ung-
menni innrituð samtals um 450
sinnum. Innritanir þessa hóps
eru í dag um 300. Um aldamót-
in komu tæplega 200 einstak-
lingar 19 ára og yngri í fyrsta
skipti á Vog en ungir fíklar sem
koma í fyrsta skipti í dag eru
um 130. Allar eru þessar tölur
á réttri leið; niðurleið.
Ef horft er sérstaklega til
ungra sprautufíkla þá höfðu um
aldamótin um 65 sjúklingar 19
ára eða yngri, sem lögðust inn
á Vog í fyrsta skipti, spraut-
að sig í æð. Í dag er þessi tala
komin niður í 25.
Þessi þróun er ekki tilviljun.
Hún er afleiðing af bættu
aðgengi ungmenna að meðferð.
Hún er afrakstur af unglinga-
meðferð SÁÁ.
Meðferð gengur best
í blönduðum hópi
Unglingameðferð SÁÁ er rekin á
sjúkrahúsinu Vogi. Í umræðunni
í kjölfar umfjöllunar Kast-
ljóss hefur mátt greina endur-
óm af gagnrýni á þá ráðstöfun;
að ungir krakkar geti spillst
af samvistum við eldra fólk í
meðferð. Þessi tilhögun er hins
vegar hvorki tilviljun né til-
komin vegna rekstrarlegrar
hagræðingar. Hún er hluti af
meðferðarstefnunni. Það er trú
starfsmanna SÁÁ að meðferð
ungmenna skili betri árangri
þegar ungmennin blandast hópi
fólks af ólíkum aldri og með
mismunandi bakgrunn. Það ber
vott um fordóma að sjá fyrir sér
sjúklingahóp Vogs sem harðsvír-
aða glæpamenn eða illmenni.
Sjúklingahópurinn saman-
stendur af allskyns fólki; meðal
annars mæðrum og feðrum,
öfum og ömmum; og bakgrunnur
þessa fólks er um flest líkur
þverskurði samfélagsins.
Það er mat þeirra sem stýra
unglingameðferð SÁÁ að með-
ferð í einslitum hópi ung-
menna á sama aldri skili lakari
árangri. Slíkir hópar geta verið
veikur stuðningur fyrir krakka
sem eru illa farnir af einelti og
átökum í sínum jafnaldrahópi.
Það er af þessum ástæðum sem
SÁÁ kaus að hafa unglinga-
meðferð sína á Vogi.
Unglingameðferð SÁÁ bygg-
ir á stuttum innlögnum og
langvarandi göngudeildarmeð-
ferð unglingsins í samvinnu
við fjölskyldu hans. Mark-
miðið er að fjölskyldan taki
fullan þátt í meðferðinni. Eftir
áratugarstarf hefur skapast
mikil reynsla af þessu starfi
og mikil hæfni meðal starfs-
fólksins. Sú uppbygging er ekki
þrotlaus vinna og puð heldur
gleðileg afleiðing af bata sjúk-
linganna. Þótt ég hafi tilgreint
tölur til að sýna árangurinn af
starfi unglingadeildarinnar þá
eru að baki þeim einstaklingar
sem hafa aftur fundið fótfestu
og náð að blómstra í sínu lífi.
Enginn sprautufaraldur
í grunnskólum
En því miður á það ekki við um
alla. Ótímabær dauðsföll ungra
fíkla eru mörg – alltof mörg.
Sumir ná sér heldur ekki á
strik, nema þá í stuttan tíma, og
falla aftur og aftur niður í sama
farið. Þunginn af vinnu SÁÁ
vegna sprautufíknar er ekki
vegna mjög ungra fíkla heldur
fíkla sem eru að nálgast miðjan
aldur og eru illa farnir bæði
líkamlega og andlega. Með því
að sinna þessu fólki vel – nú síð-
ast með þróun viðhaldsmeðferð-
ar amfetamín- og rítalínfíkla í
samvinnu við NIDA, fíkniefna-
rannsóknarstofnunar Banda-
ríkjanna – er ekki aðeins mögu-
legt að hjálpa þessu fólki til
betra lífs heldur dregur úr nei-
kvæðum félagslegum áhrifum
þess í samfélaginu – þar með
talin áhrif á unga fíkla.
Flestir sem eru í unglinga-
meðferð hjá SÁÁ eru komnir
undir tvítugt. Aldurshóparnir
17-19 ára eru fjölmennastir.
Það koma 16 ára krakkar til
meðferðar og jafnvel 15 ára en
það er fátítt. Yngsta fólkið sem
hefur komið til meðferðar á
Vogi hefur verið 14 ára.
Miðað við umræðuna að
undanförnu kann þetta að koma
einhverjum á óvart. Á það
ber hins vegar að líta að það
er ákaflega fátítt að krakkar
undir 16 ára aldri hafi þróað
með sér áfengis- eða vímu-
efnasjúkdóm. Og það er ekki
alltaf gefið að þótt krakkar á
grunnskólaaldri neyti vímu-
efna að þeir hafi þróað með sér
fíknisjúkdóm. Fíkniefnaneysla
getur á þessum árum verið
hluti af og afleiðing hegðunar-
vandræða frekar en orsök
vandans.
Af þessum sökum hefur SÁÁ
litið svo á að það sé Barna-
verndarstofu að þjónusta
þennan hóp. SÁÁ er hins vegar
tilbúið að taka við öllum þeim
krökkum sem skilgreind eru
sem áfengis- eða vímuefnasjúk-
lingar og vinna með og miðla
til Barnaverndarstofu með
öllum hætti reynslu og þekk-
ingu samtakanna á sjúkdómin-
um og meðferð við honum.
En þótt þarna megi benda á
óleystan vanda þá er það ekki
svo að við þurfum að bregð-
ast við sprautufaraldri meðal
grunnskólabarna. Það væri
hryggilegt ef umræða undan-
farinna daga leiddi til þess að
hér risi upp krafa um einhvers
konar unglingafangelsi þar sem
börn yrðu sett í nauðarvist-
un mánuðum og árum saman.
Þótt einhver kunni að telja
það eðlileg viðbrögð, að fjar-
lægja vandann úr samfélaginu,
þá hverfur vandinn ekki við
það og eins eru jafnharkalegt
ofbeldi og langtíma frelsis-
svipting óafsakanlegt gagnvart
þeim börnum sem í hlut eiga.
Forvarnir til þeirra
sem eru í mestri hættu
SÁÁ hefur óskað eftir stuðn-
ingi stjórnvalda til að reka
markvissar forvarnir en ekki
uppskorið þá fjármuni sem
samtökin hafa vænst. Forvarn-
ir gegn öllum sjúkdómum eiga
fyrst og fremst að beinast að
þeim sem eru í mestri hættu.
Og það er ljóst af rannsóknum
á gagnagrunni SÁÁ að sá hópur
barna sem er í mestri hættu að
þróa með sér áfengis- og vímu-
efnafíkn eru börn alkóhólista.
SÁÁ hefur þegar hafið starf
við að nálgast þennan áhættu-
hóp áður en hann hefur neyslu
og vinna með honum og fjöl-
skyldum hans að því að auka
vitund barnanna um áhættuna
og kenna þeim að bregðast við
henni. SÁÁ hefur líka óskað
eftir opinberum stuðningi við
eflingu foreldrahæfni áfengis-
og vímuefnasjúklinga.
Í flugvélum er okkur kennt
að setja súrefnisgrímuna
fyrst á okkur sjálf og áður en
við hjálpum börnunum. Það
sama á við um aðgerðir vegna
vímuefnaneyslu. Það er því
ómissandi þáttur í forvörnum
gagnvart börnum að tryggja
foreldrakynslóðinni greiðan
og hindrunarlausan aðgang að
meðferð. Með því að tryggja
foreldrum meðferð stóraukum
við lífsgæði barnanna og drög-
um úr áhættu á að þau þurfi að
ganga í gegnum sömu þrauta-
göngu og foreldrarnir.
Unglingameðferð
liður í heildrænni stefnu
Þetta er stefna SÁÁ gagnvart
áfengis- og vímuefnavanda
ungmenna og barna. Hún ligg-
ur í verkum samtakanna og
starfi.
Þrátt fyrir fjársvelti reka
samtökin unglingameðferð
sem skilar árangri. Þau halda
úti markvissum forvörnum og
gætu stóreflt þær ef til þess
fengist meiri stuðningur. Sam-
tökin hafa byggt upp viðhalds-
meðferð eldri sprautufíkla
sem hefur dempandi áhrif á
vöxt samfélags sprautufíkla.
Og samtökin hafa reynt að
verja þá meðferð sem for-
eldrakynslóðin þarf – þrátt
fyrir margendurtekinn niður-
skurð undanfarinna ára. Sá
niðurskurður hefur gengið
svo nærri starfsemi SÁÁ að ef
hann gengur ekki til baka við
næstu fjárlagagerð er hætt við
að einhverjar stoðir þessarar
árangursríku stefnu bresti. Og
ef það gerist er raunveruleg
hætta á að allt þetta viðkvæma
starf falli saman. Það var þetta
sem fráfarandi formaður SÁÁ,
Þórarinn Tyrfingsson, átti við
þegar hann sagði hættu á að
við værum að færast þrjátíu
ár aftur í tímann í meðferð
áfengis- og vímuefnasjúklinga
á Íslandi.
Glundroðinn er hjá yfirvöldum
En á þá almenn tilfinning fyrir
glundroða í þessum málaflokki
enga stoð í raunveruleikanum?
Jú, því miður, þá er þessi til-
finning að sumu byggð á réttu
mati. Það er auðvitað ekk-
ert annað en glundroði að á
sama tíma og SÁÁ og öðrum
sem fást við meðferð vímu-
efnasjúklinga er gert að sæta
harkalegum niðurskurði skuli
hvolfast yfir fíkniefnamarkað-
inn vímuefni ávísuð af læknum
og niðurgreidd af skattborgur-
um. Heildarkostnaður ríkisins
af niðurgreiðslum á rítalíni er
nálægt 550 milljónum króna og
hefur hækkað um 75-100 millj-
ónir króna á ári mörg undan-
farin ár.
SÁÁ hefur margsinnis birt
opinberlega viðvaranir vegna
þessa rítalínsfaraldurs – því
miður fyrir daufum eyrum.
Það lýsir engu öðru en stjórn-
leysi að stjórnvöld hafi ekki
brugðist við fyrr en málið
kemur til umfjöllunar í fréttum
Ríkisútvarpsins.
Á umliðnum árum hefur það
einnig gerst að með fjárveit-
ingum hefur ríkisvaldið hleypt
af stokkunum eða styrkt starf-
semi sem ætlað er að sinna
heilbrigðisþjónustu gagnvart
áfengis- og vímuefnasjúkling-
um, sem stenst engar kröfur.
Lítil og veik félög og illa grund-
aðir einstaklingar hafa fengið
fjármagn til rekstrar þrátt
fyrir að hafa engan þrótt til
að veita boðlega þjónustu eða
halda henni úti. Það þarf sterk-
an faglegan grunn, vísinda-
legar undirstöður og sterka
fjárhagslega innviði til að veita
góða heilbrigðisþjónustu til
langs tíma. Litlar og veikar
einingar koðna undan þess-
ari ábyrgð og skiptir þá engu
hversu vel meinandi fólk er í
upphafi. Það er því ábyrgðar-
hlutur af stjórnvöldum að setja
svona starfsemi á flot; starf-
semi sem getur ekki endað
öðruvísi en illa.
Það þarf að fylgja stefnunni –
ekki endurskoða hana
Málflutningi SÁÁ er oft tekið
eins og hann sé hagsmuna-
gæsla og að SÁÁ sé hagsmuna-
aðili. En SÁÁ eru ekki hags-
munasamtök. Þau eru ekki
að reyna að ná til sín neinum
gæðum, neinum kvóta, lífeyri
eða framfærslu. Þvert á móti
berjast SÁÁ fyrir því að sjúk-
lingarnir komi undir sig fót-
unum, þiggi minna af ríkinu og
borgi hærri skatta. Greiningu
SÁÁ á vandanum og tillögur
til úrbóta ber því að skoða sem
það sem þær eru; mat og tillög-
ur byggðar á bestu undirstöð-
unum og mestu reynslunni.
Í stjórnmálalegu umróti er
gott til þess að hugsa að stjórn-
völd þurfa ekki endurskoða
stefnu í áfengis- og vímuefna-
meðferð. Stjórnvöld ættu því
að láta af tilraunastarfsemi og
leggja lið þeim sem hafa sýnt
að þeir geti rekið hér trausta
stefnu í áfengis- og vímuefna-
málum á umliðnum þremur
áratugum.
Í áfengis- og vímuefnamálum
vantar ekki stefnu – það vantar
vilja til að fylgja henni.
Áfengis- og
vímuefnamál
Gunnar Smári
Egilsson
formaður SÁÁ
Lítil og veik félög og illa grundaðir
einstaklingar hafa fengið fjármagn til
rekstrar þrátt fyrir að hafa engan þrótt
til að veita boðlega þjónustu eða halda henni úti.
Það er trú starfsmanna SÁÁ að með-
ferð ungmenna skili betri árangri
þegar ungmennin blandast hópi fólks
af ólíkum aldri og með mismunandi bakgrunn.