Fréttablaðið - 02.09.2011, Blaðsíða 18

18 2. september 2011 FÖSTUDAGUR
Nokkuð hefur verið ritað og rætt um tannlækning-
ar barna undanfarin misseri.
Hefur þar hæst borið sú stað-
reynd að tennur íslenskra barna
skemmast meir en hjá frænd-
þjóðum okkar í Skandinavíu. En
hvers vegna skemmast tennur?
Jú það er almenn þekking að
bakteríur sitja á tönnum í lengri
tíma og mynda sýru sem holar
tennur að innan og skemmir
fyrst glerung og síðar tannbein.
Bakteríur nýta helst kolvetni
(t.d. sykur og hveiti) til að lifa
og því er almennt talið óhollt
fyrir tennur að neyta mikils syk-
urs, því það fæðir bakteríurnar
og gerir þær virkari í niður-
broti tanna. Þá hefur verið lögð
áhersla á að hreinsa tennur með
tannbursta og flúortannkremi
en flúor gengur í efnasamband
við tennur og endurnýjar yfir-
borð skemmdra tanna, í ein-
földuðu máli. Því er mikilvægt
að foreldrar hirði tennur barna
sinna samviskusamlega, passi
upp á að börn neyti sætinda
í hófi og bursti alltaf tennur
barna sinna kvölds og morgna
og noti tannþráð reglulega. Jæja,
þá er búið að fara í gegnum
helstu ástæður tannskemmda
og hvernig hægt er að fyrir-
byggja þær. Einfalt ekki satt?
En því miður gengur þetta ekki
alltaf svona fyrir sig og tennur
íslenskra barna skemmast meir
en annarra þjóða.
Regluleg skoðun barns hjá
tannlækni og þær fyrirbyggj-
andi meðferðir sem hægt er að
bjóða upp á eru svo þær aðferðir
sem algengast er að nota til að
greina og koma í veg fyrir tann-
skemmdir. En hversu algengar
eru tannskemmdir? Samkvæmt
nýjustu rannsókn sem gerð
hefur verið á Íslandi eru tann-
skemmdir um tvisvar sinnum
algengari á Íslandi en í Dan-
mörku (árið 2005) hjá tólf ára
börnum. Þetta segir kannski
ekki mikið en við greiningu á
þessum staðreyndum má segja:
Helmingur fullorðinsjaxla
sem hafa verið lengur en eitt
ár í munni, í 12 ára börnum, er
skemmdur. Tannskemmdirnar
versna svo þegar unglingsárin
taka við og hjá 15 ára krökkum á
Íslandi árið 2005 voru skemmd-
irnar orðnar að meðaltali fjórar
á hvert barn(!). Þá eru ótald-
ar byrjandi skemmdir í munni
sömu barna. Það er vert að lesa
þetta aftur og íhuga hversu
margar skemmdar tennur þetta
eru á landsvísu. Tannlæknar
hafa vakið máls á þessum stað-
reyndum, ítrekað. Komur barna
til tannlækna eru þó ekki alveg
í samræmi við vandann en allt
að 40% barna komu ekki til
tannlæknis á Íslandi árið 2010.
Hvers vegna koma mæður og
feður barna ekki með börn sín
í reglulegt eftirlit? Er þetta
algjört hirðuleysi? Vanræksla?
hafa sumir spurt. Mín reynsla er
að langflestir foreldra eru mjög
umhyggjusamir um börn sín,
koma með þau reglulega í eftir-
lit og vilja ekki að börn sín séu
með skemmdar tennur. Hver er
þá ástæðan? Í fyrrnefndri rann-
sókn (MUNNÍS 2005) kemur
einnig fram að efnahagur for-
eldra hefur áhrif á komu þeirra
með börn til tannlækna. Þetta
stafar af þeirri einföldu stað-
reynd að kostnaður foreldra
við tannlækningar á Íslandi
hefur aukist til muna síðustu
ár. Er það einkum vegna þess
að á sama tíma og verðhækk-
anir hafa dunið yfir þjóðina í
öllum geirum þjónustu og vöru-
kaupa hefur framlag ríkisins til
almennra tannlækninga barna
staðið í stað í krónutölu frá árinu
2004.
Sjúkratryggingar Íslands (SÍ)
sjá um endurgreiðslu (styrk)
vegna tannlækninga. Heilbrigð-
isráðherra hefur frá árinu 2002
sett, fyrst Tryggingastofnun og
síðar SÍ, s.k. ráðherragjaldskrá
og er það hún sem hefur ekk-
ert hækkað. Þannig hefur það
verið á valdi heilbrigðisráðherra
hverju sinni hver gjaldskráin er.
Óhætt er að spyrja þá alla sjö
talsins (frá árinu 2004) hverju
sætir að ekki hafi hækkað styrk-
ir til tannlækninga barna. Það
segir auðvitað nokkuð um þá
opinberu stjórnsýslu sem hefur
verið í þessum málaflokki að
fimm mismunandi ráðherrar
hafa komið að ákvörðunum um
málaflokkinn þegar mest hefur
riðið á síðastliðin fimm ár. Ekki
einu sinni sú dapra staðreynd
um samanburð okkar barna við
önnur í Evrópu hefur náð að
vekja þingmenn til verka, tönn-
um barna til bjargar. Það er hins
vegar fyrir löngu nóg komið og
mál er að hið opinbera styðji við
barnafjölskyldur til að koma í
veg fyrir tannskemmdir í æsku
landsins.
Nú fyrr í sumar voru samn-
ingaviðræður milli SÍ og Tann-
læknafélag Íslands (TFÍ) um
þessi mál. Má segja að þær hafi
farið þokkalega fram og von
okkar í stjórn TFÍ var að grund-
völlur fyrir samningum yrði
nú á haustdögum. SÍ og Heil-
brigðisráðuneyti lýstu því yfir
að forgangsraða yrði í fjárheim-
ildum til heilbrigðismála og ef
tannlækningahlutinn myndi
hækka, kæmi það niður á öðrum
málaflokkum (sem nota bene
hafa hækkað umtalsvert síðan
2004). Þessu ræður ráðuneyt-
ið og TFÍ gerði að sjálfsögðu
ekki athugasemdir við. Þá slitu
SÍ samningaviðræðum svo til
fyrirvaralaust í júlí og lýstu
yfir að „tannlæknar væru með
algjörlega óraunhæfar kröfur
um hækkanir á verðskrá“. Þar
sem hækkanir hafa ekki orðið á
gjaldskrá ráðherra síðan 2004
og áður 2002, hefur TFÍ lagt
til grundvallar útreikningum á
hækkun verðskrár tannlækna,
að samningur milli Trygginga-
stofnunar og TFÍ frá árinu
1998 yrði lagður til grundvallar
kostnaðarútreikningum á verð-
skrá. Þetta þýddi mjög umtals-
verða hækkun ráðherragjald-
skrár sem SÍ taldi algjörlega
óraunhæfa. Í samningaviðræð-
unum óskaði TFÍ að þriðji aðili
(nk. gerðardómur) yrði fenginn
til að meta umræddan kostnað-
argrunn en því hafnaði SÍ alger-
lega á þeim forsendum að slíkt
yrði alltof dýrt fyrir stofnunina.
Nú hefur SÍ boðað að samning-
ar séu að nást við tannlækna um
aðild að sk. rammasamningi um
tannlækningar barna. Á hann
að taka gildi þann 16. septem-
ber næstkomandi. Sá samning-
ur er því miður afar illa fram-
settur af hálfu SÍ. Í raun er ekki
um „samning“ að ræða heldur
útboð. Markmið SÍ er að fækka
tannlæknum í viðskiptum við
SÍ en það leiðir til þess að for-
eldrar hafa ekki lengur frjálst
val um tannlækni barns síns
(nema styrkur SÍ sé afþakkað-
ur). Þá eru mörg atriði sem TFÍ
hefur tilgreint SÍ bréflega að
séu óaðgengileg en mitt mat er
að útboðið í heild sinni sé algjört
klúður af hálfu SÍ. Að öllum lík-
indum verða það mjög fáir, ef
einhverjir, tannlæknar sem taka
þátt í því.
Margar leiðir eru færar til
lausnar á þessu vandamáli en
það verður að gera í samráði
við þá sem eiga að vinna verkin
– tannlækna. Það er með öllu
óviðunandi að fjárheimildir SÍ
nýtist ekki vegna þess að endur-
greiðslustyrkir eru alltof lágir.
300 milljónir á ári síðastliðin
ár hafa ekki verið notaðar af
þeim peningum sem Alþingi
hefur ætlað í málaflokkinn. Er
það ásættanlegt? Hver er upp-
safnaður „sparnaður“ ríkisins
vegna þessa? Því miður enginn,
því miður er þetta meira tap en
gróði þegar horft er til langs
tíma. Það er mjög dýrt að láta
tennur í íslenskum börnum
skemmast, en það má reikna
með að viðgerðir þurfi að endur-
nýja á 10 ára fresti út ævi ein-
staklings. Miklu ódýrara væri
að koma í veg fyrir skemmdirn-
ar með hefðbundnum forvörn-
um.
Tannlækningar barna
Almenningur kallar eftir afnámi verðtryggingar. Í
skýrslu verðtryggingarnefndar
voru skoðaðar fjölmargar leiðir
til að draga varanlega úr notk-
un verðtryggingar. Ein
þeirra var að Íbúða-
lánasjóður fengi heimild
til að bjóða upp á óverð-
tryggð húsnæðislán.
Fagnaði forstjóri sjóðs-
ins þessari hugmynd
og hafa nú jafnvel þing-
menn stjórnarflokkanna
tekið undir hana.
Þessi breyting er mik-
ilvægt upphafsskref
í átt að óverðtryggðu
umhverfi – en meira
þarf til.
Lækka vexti
Verðtrygging tekur út
stærstu áhættuþætti
lánveitenda, verðbólgu
og gengisþróun. Þrátt fyrir þetta
hafa raunvextir verið hærri en í
nágrannalöndunum þar sem verð-
trygging þekkist varla. Það er
ekki hægt að sætta sig við núver-
andi ástand. Því verður að leita
allra leiða til að lækka raunvexti til
frambúðar. Sérfræðingahópur um
skuldavanda heimilanna reiknaði út
að lækkun raunvaxta í 3% til fram-
búðar svaraði til þess að höfuðstóll
lána væri lækkaður um 20%. Því vil
ég endurskoða ávöxtunarkröfu líf-
eyrissjóðanna og hvetja til sparn-
aðar vegna kaupa á húsnæði og
búseturétti með skattkerfinu.
Óverðtryggð húsnæðislán
Ég vil óverðtryggt húsnæðislána-
kerfi að danskri fyrirmynd. Þar
yrðu boðin óverðtryggð húsnæð-
islán með endurskoðunarákvæð-
um vaxta á ákveðnum tímabilum
(0, 3, 5 og 7 ára fresti). Ég vil sjá
almenna húsnæðislánalöggjöf um
lánstíma og veð. Lyklafrumvarp-
ið verður að samþykkja. Bjóða
þarf ný íbúðabréf í samræmi við
breytt fyrirkomulag útlána og
tryggja jafnvægi á milli einstaks
húsnæðisláns og íbúða-
bréfs. Auðvelda þarf
fólki flutning í nýtt kerfi
með því að fella niður
gjaldtöku við skilmála-
breytingu og endur-
fjármögnun. Jafnframt
þarf að semja við lífeyr-
issjóði um endurfjár-
mögnun útistandandi
skuldabréfa Íbúðalána-
sjóðs til að flýta kerfis-
breytingu.
Þak á verðtrygginguna
Stór hluti verðbreytinga
verður vegna gengis-
þróunar. Þrýstingur er
á gengi krónunnar til
lækkunar. Verðbólgu-
skot myndi þýða að þúsundir heim-
ila myndu lenda í vanskilum með
lán sín. Því vil ég að sett verði
þak á verðtryggingu núverandi
lána sem miðist á ársgrundvelli
við 4% hámark, sbr. tillögu Fram-
sóknarflokksins frá því haustið
2009. Leita þarf einnig samninga
við lánveitendur um að hækka
ekki annan kostnað lántakenda
til að komast framhjá þessu þaki
á meðan unnið er að afnámi verð-
tryggingar.
Stríðið við verðtrygginguna
verður langt og strangt, en loks-
ins hillir í fyrsta sigurinn.
Brestur í brynju
verðtryggingar
Heilbrigðismál
Stefán Hallur
Jónsson
tannlæknir og
varaformaður TFÍ
Komur barna til tannlækna eru þó ekki
alveg í samræmi við vandann en allt að
40% barna komu ekki til tannlæknis á
Íslandi árið 2010. Hvers vegna koma mæður og feður
barna ekki með börn sín í reglulegt eftirlit? Er þetta
algjört hirðuleysi? Vanræksla? hafa sumir spurt.
Verðtrygging
Eygló
Harðardóttir
þingmaður
Framsóknarflokks
Stríðið við
verðtrygg-
inguna
verður langt
og strangt, en
loksins hillir í
fyrsta sigur-
inn.
Fagurgali Samfylkingarinnar
um íbúalýðræði
Mörgum er það enn í fersku minni þegar Samfylking-
in í Hafnarfirði ákvað fyrir
nokkrum árum að láta Hafn-
firðinga kjósa um stækkunar-
áform álversins í Straumsvík.
Nú eftir hrun er flestum ljóst
að stækkun þessa öfluga
fyrirtækis hefði skapað mörg
hundruð störf sem hefðu haft
hagfelld margfeldisáhrif út
um allt samfélagið. Þáverandi
meirihluti Samfylkingarinnar
í bæjarstjórn hafði unnið með
forsvarsmönnum álversins að
undirbúningi á stækkun þess
í nokkur ár. Þegar ljóst var í
aðdraganda sveitarstjórnar-
kosninganna 2006 að mjög
skiptar skoðanir væru í bæjar-
félaginu um stækkunaráform-
in var skyndilega sett upp leik-
rit sem nefndist íbúalýðræði.
Þarna var ákvarðanafælni og
kjarkleysi sett í umbúðir lýð-
ræðisástar og Hafnfirðingar
fengnir til að greiða atkvæði
um stækkunina. Sett var
ákvæði í samþykktir Hafnar-
fjarðarbæjar, þar sem segir:
„Bæjarstjórn ber að leggja
þau mál í dóm kjósenda sem
hún álítur vera mjög þýðingar-
mikil fyrir bæjarfélagið með
skoðanakönnun eða atkvæða-
greiðslu. Ef 25% kosninga-
bærra manna eða fleiri
krefjast atkvæðagreiðslu um
tiltekin mál ber bæjarstjórn að
verða við þeirri kröfu.“
Með þessu skreytti Samfylk-
ingin í Hafnarfirði sig óspart,
ekki síst í kosningabarátt-
unni 2006, og má vera að þetta
hafi átt einhvern þátt í góðu
gengi flokksins í kosningun-
um. Já, íbúalýðræðið í Hafnar-
firði var til fyrirmyndar, eða
hvað? Þegar á reyndi kom í ljós
að þetta voru orðin tóm. Þau
stækkunaráform sem íbúarnir
kusu um vorið 2007, á hápunkti
góðærisins, voru naumlega
felld og ljóst að hinar fyrir-
huguðu framkvæmdir yrðu
að engu. Rúmu ári síðar fóru
íbúarnir af stað, í góðri trú
um að lýðræðisákvæðið í sam-
þykktum bæjarins væri virkt,
og söfnuðu tilskildum fjölda
undirskrifta bæjarbúa, eða á
fimmta þúsund undirskrifta,
og fóru fram á að íbúakosning
um álversstækkun yrði endur-
tekin. Þessar undirskriftir
hafa nú safnað ryki á bæjar-
skrifstofunum, og íbúunum svo
ekki mikið sem verið svarað.
Hvað varð um íbúalýðræðið?
Nú hefur lýðræðið verið tekið
úr höndum íbúanna og stofn-
aður var viðræðuhópur full-
trúa stjórnmálaflokkanna
þriggja í bæjarstjórn við full-
trúa álversins. Eftir margra
mánaða viðræður og viða-
mikla rannsóknavinnu varð
niðurstaðan sú að ekki væri
tímabært að kjósa aftur um
mögulega stækkun. Reyna á
að hanna stækkunarkost sem
tæki betur tillit til sjónarmiða
bæjarbúa. Fróðlegt verður
að sjá hvernig Vinstri græn-
ir muni bregðast við þegar á
reynir, enda svarnir andstæð-
ingar mögulegrar stækkunar
álversins. Eftir situr svo Sam-
fylkingin í Hafnarfirði sem
hlustaði ekki á íbúana. Fagur-
galinn um íbúalýðræðið reynd-
ist falskur. Og til að kóróna allt
hefur fyrrgreindum samþykkt-
um Hafnarfjarðarbæjar verið
breytt og ákvæðið um að 25%
kosningabærra manna geti
krafist atkvæðagreiðslu verið
þrengt. Nú er því viðurkennt
að mistök hafi verið gerð í upp-
hafi. Eðlilegt er því að spyrja
hvort fulltrúar Samfylkingar-
innar í bæjarstjórn hyggist
viðurkenna mistök sín opinber-
lega og biðja Hafnfirðinga og
kjósendur afsökunar á þessum
íbúalýðræðisblekkingum?
Íbúalýðræði
Rósa
Guðbjartsdóttir
bæjarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins í
Hafnarfirði
Nú er því viðurkennt að mistök hafi
verið gerð í upphafi. Eðlilegt er því að
spyrja hvort fulltrúar Samfylkingar-
innar í bæjarstjórn hyggist viðurkenna mistök sín
opinberlega og biðja Hafnfirðinga og kjósendur
afsökunar á þessum íbúalýðræðisblekkingum?