Faxi - 01.05.1979, Blaðsíða 17

7. „Guðmundur Þorsteinsson,
ættaður frá Haugi í Flóa“, segir
Ágúst Guðmundsson í minningum
sínum. Um hann hef ég ekki upp-
lýsingar. 18)
SÁLMAR OG SÖNGUR
Kristleifur Þorsteinsson
fræðimaður frá Stórakroppi í Borg-
arfiröi stundaði lengi útróðra frá
Vatnsleysuströnd. Hann var oft við
messu á Kálfatjörn. Minnist hann
þess með svonefndum oröum:
„Veturinn 1879 kom ég í fyrsta
sinn í Kálfatjarnarkirkju. Var ég þá
sjómaöur á Vatnsleysuströnd. Þar
var þá mjög snotur, máluö timbur-
kirkja, sem var gjörólík torfkirkjum,
sem ég hafði þó eingöngu áður
séð. — í þetta sinn kom ég þar á
páskadag. Orgelleikari var þá í
kirkjunni Guðmundur í Landakoti.
Hann var glæsilegur í sjón, skart-
maöur og bar þar af bændum.
Fylgdi honum flokkur ungra
manna, sem allir höfðu æft með
honum söng. Voru þeir mjög mynd-
arlegir í sjón og raddmenn góðir.
Strax þegar messan byrjaði, varð
ég svo hrifinn, að því get ég ekki
með oröum lýst. Eg hafði aldrei
áður heyrt spilaó á orgel og aldrei
heyrt margraddaðan söng og sam-
stilltan. Allt varð fyrir mlnum aug-
um og eyrum yndislegt, orgelspilió,
Oddgeir Guðmundsson
söngur Guðmundar og flokksins,
sem honum fylgdi, og þá ekki sízt
hið hrlfandi tón séra Stefáns Thor-
arensens, sem þá var prestur á
Kálfatjörn. Hann var þá nokkuö við
aldur, en bar þá engin ellimörk, og
var flestum mönnum frlðari og
hetjulegri. Mesta eftirtekt vakti
hann þó með sinni þýðu og Ijúfu
rödd. Nú fann ég bezt, hvað söngur
við þessa messugjörö var ósam-
bærilegur við, sem ég hafði vanist,
og unaö vel við, á meöan ég þekkti
ekki annaö betra“. 19)
Vafalaust standa fáir sálmaþýð-
endur Islenzkir sr. Stefáni framar,
nema helst sr. Helgi Hálfdánarson.
Sr. Stefán frumorti einnig sálma en
þeir þykja lakari þýðingum hans.
Hann sat I sálmabókarnefnd og réð
mestu um útgáfu sálmabókarinnar
1871.1 þeirri bók eru 95 sálmar eftir
hann, frumortir og þýddir. Aftur var
hann I sálmabókarnefnd 1878 og
sú bók var prentuö 1886. Þar eru 44
sálmar eftir hann. 20)
Sr. Stefán hafði afburöa góða
þekkingu á söng, sérstaklega þró-
un kirkjutónlistar I öðrum löndum.
Er þess getiö, að hann hafi valið
lög við þýdda sálma með tilliti til
þess boöskapar, sem hann vildi aó
fram kæmi. 21)
I handritasafni Landsbókasafns
eru varöveitt kvæði eftir sr. Stefán.
Einnig eru þar nokkur forn kvæöa-
handrit, sem hann gaf handrita-
safni Bókmenntafélagsins, og
siðar runnu til Landsbókasafns.
ÆVILOK
Vegna lasleika sagði séra Stefán
brauðinu lausu frá og með 7. maí
1886. Ágúst í Halakoti segir, að
prestur hafi þjáðst af blóðrennsli úr
nefi ,,og veiklun sem af þvf staf-
aöi“. 22)
Eftir að sr. Stefán hætti prests-
störfum settist hann að í Reykjavík
og kenndi við barnaskólann þar til
ársins 1891. Einnig var hann að-
stoöarprestur sr. Þórhalls Bjarna-
sonar vió Dómkirkjuna árið
1889—1890.
Séra Stefán Thorarensen lést í
Reykjavík 26. apríl 1892.
SR. STEFÁN OG ÞJÓÐVINA-
FÉLAGIÐ
Eins og síöar verður getið skrif-
uöust þeir á sr. Stefán og Jón Sig-
urðsson forseti. Af varöveittum
bréfum Jóns forseta má sjá að þar
hafa verið rædd mörg þau mál sem
þá voru ofarlega I hugum manna. Á
Þjóðvinafélagið er oft tæpt, enda
Stefán M. Jónsson
nokkrar vonir bundnar við það í
upphafi, sem vopn í sjálfstæöis-
baráttunni. Þar sem sr. Stefán var
fulltrúi félagsins f suóurhluta Gull-
bringusýslu skal nokkuö drepið á
störf hans varöandi það.
Hið íslenzka Þjóðvinafélag var
stofnað 19. ágúst 1871. Tilgangur
þess var ,,að reyna með sameigin-
legum kröftum að halda uppi lands-
réttindum og þjóðréttindum (slend-
inga, efla samheldni og stuðla til
framfara landsins og þjóðarinnar í
öllum greinum“. 23)
Árið 1873 segir sr. Sigurður
Brynjólfsson í Suöurnesjaannál: ,,(
nóvember var fundur haldinn í
Keflavfk og nefndur ál. Þjóðvina-
félagsfundur. Var síra Stefán aöal-
fulltrúi félagsins í suðurhluta Gull-
bringusýslu, en fyrir Rosmhvala-
neshrepp valdi hann Árna hrepp-
stjóra (Þorvaldsson á Meiöastöö-
um Sm.) fyrir fulltrúa, og svo seinna
Sveinbjörn ( Sandgerði (Þórðarson
SM.) til vara.
Seinna var hreyft þeirri uppá-
stungu frá einum fundarmanna í
Njarðvfkum, að net yrðu eigi lögð
fyrr en 14. marz, og studdu þar að
allir fundarmenn, en Árni var sá
eini héðan, sem mætti. Munu þau
úrslit hafa orðið undirrót löggjafar
þeirrar, sem seinna kom út frá
landshöfðingja". 24)
Þetta er fyrsti almenni fundur-
inn, sem haldinn er í Keflavík, og
heimildir geta um. Frá eru taldir
fundir Skotfélagsins, sem ekki voru
öðrum opnir en félagsmönnum.
Þess má til gamans geta aö sr.
Stefán var einnig meölimur þess
félags og er hann fyrst skráður í
fundargerðabók þess mánudaginn
13. desember 1869 á aðalfundi.
Öðrum sveitunga hans var og
boðin þátttaka sama dag, Jóni
Breiöfjörð f Hólmabúö undir Voga-
stapa.
Félagsskapur þessi hét á
dönsku: „Riffel Skytte-Forening for
Kjeblevig og Ornegen" og var
félagsskapur þeirra sem þótti
gaman að skjóta til marks. Keppn-
ismót voru haldin m.a. viö Skotfé-
lagiö í Reykjavík en félagið mun
hafa lagst niður nokkru eftir 1870.
25)
Snúum okkur þá aftur að Þjóð-
vinafélagsfundinum, f Keflavík.
Ráða má af línum sr. Siguröar, að
þar hafi veriö heldur fátt manna. Til
dæmis er Árni sá eini úr úthreppn-
um. Gera má ráð fyrir að nokkur
áhugi hafi veriö fyrst f stað. Sfðan
hafi dofnaö yfir er á leiö, loks hafi
Sr. Stefón Thorarcnsen
félagsskapurinn sofnað. Fundir
ekki oróið fleiri. Slikt er þekkt á öll-
um tímum.
Þjóðvinafélagið gaf út skýrslur
um starfsemi sína og hef ég eina
handbæra. 25) Er þar aö finna
nokkra punkta viðkomandi starfi
sr. Stefáns fyrir félagið.
Árin 1873—1874 var afhent úr
Gullbringusýslu til félagsins
samtals 157 ríkisdalir.
Árið 1873 safnaði sr. Stefán 87.
rd. 16. sk.
Árið 1874 var framlag þriggja
hreppa sýslunnar:
Hafnarhrepps3 rd.
Vatnsleysustrandarhrepps 35 rd.
16. sk.
Rosmhvalaneshrepps 16. rd.
Mestu hefur verið safnað saman
umhverfis séra Stefán.
Hann var einnig útsölumaður
fyrir bækur félagsins. Árin 1873—
1875 var salan þannig:
1 eintak af bæklingnum „Um
bráðasótt" á 16 sk.
19 eintök af Andvara I. (pr. 64 sk.)
50 eintök af Almanaki 1875 (pr. 16
sK)
20 eintök af Almanaki 1876 (pr. 24
sk.)
Alls 26 ríkisdalir og 16 skildingar.
Á fundi 22. ágúst 1875 voru Jjess-
ir Suöurnesjamenn kosnir fulltrúar
félagsins í Gullbringusýslu:
Guðmudnur Guömundsson, bóndi í
Landakoti.
Jón Jónsson, útvegsbóndi í Hólma-
búð.
Egill Hallgrímsson, bóndi í Minni-
Vogum.
Ásbjörn Ólafsson, bóndi f Njarðvfk.
Sr. Stefán á Kálfatjörn.
Ketill Ketilsson, bóndi f Kotvogi.
Allir eru þessir menn úr presta-
kalli séra Stefáns, utan einn.
Áhuginn hefur fyrst og fremst veriö
þar. Þess má að lokum geta að sr.
Stefán sat í forstööunefnd Þjóð-
vinafélagsins árin 1873—1875.
TILVITNANIR OG HEIMILDIR
1) Guðfræðingal'al 1847—1857. Höf.: Bjðrn
Magnússon Rvlk 1957, Bls. 311 — 12.
2) Jaróabók Árna Magnússonar og Páls Vída-
llns, Kaupmannahöfn 1923—24 III. bindi,
bls. 142—43.
3) Jaróabók 1849. JS. 114, fol. I Landsbóka-
safni.
4) Ágúst Guómundsson frá Halakoti: „Þættir
af Suóurnesjum". Akureyri 1942. Bls. 39.
5) Óprentaóar hreppstjóraskýrslur 1872 og
1874 I sýslusafni Gullbringusýslu I Þjóð-
skjalasafni.
6) Árni Óla: „Strönd og Vogar", Reykjavík
1961. Bls. 183.
7) Vigfús Guömundsson: „Viöreisn kirknanna
I Kjalarnesprófastsdæmi". Lesbók Morg-
unblaósins, sunnudaginn 22. júll 1956, 25.
tbl. XXXI ár, bls. 399—402.
„Strönd og Vogar“, bls. 186.
8) „Þættir af Suóurnesjum“, bls. 37.
9) „Þættir af Suóurnesjum“, bls. 100.
10) „Þættiraf Suðurnesjum", bls. 101—103.
11) „Þættir af Suóurnesjum“, bls. 98.
12) Kennaratal á íslandi. Reykjavík 1965. Ólaf-
ur Þ. Kristjánsson tók saman. II bindi, bls.
12.
13) Kennaratal II, bls. 300, Guófræöingatal
1847—1957, bls. 222—23.
14) Guófræóingatal 1847—1957, bls. 305.
Stefán er ekki I Kennaratali.
15) Kennaratal II, bls. 33.
16) Kennaratal II, bls.65.
17) Kennaratal II, 190, (sl. æviskrár IV, 362—63
18) „Þættir af Suóurnesjum" bls. 99.
19) „Hvl er hljótt um slíka menn?“ Akranes
Nóv.—des., 11.—12. tbl. 1950.
20) „Ströna og Vogar“, bls. 197.
21) Akranes. Nóv.—des., 11 — 12. tbl. 1950.
22) „Þættir af Suöurnesjum“ bls. 95.
23) Páll E. Ólafsson: „Hiö (slenzka Þjóövina-
félag 1871— 19. ágúst — 1921“. Reykjavík
1921.
24) Rauóskinna hin nýrri III, Reykjavlk 1971.
Jón Thorarensen ritaói og skráði. Bls. 78.
25) Helgi S. Jónsson: „Riffel-Skytte-Forening
for Kjeblevig og Omegen'*. Faxi 2. tbl. Xl.
ár, febrúar 1951.
26) Skýrsla hins íslenzka Þjóóvinafélags
1873—1875. Kaupmannahöfn 1876.
FAXI — 17