Faxi - 01.05.1979, Blaðsíða 10

EINAR ÞORGEIRSSON, FRÁ LAMBASTÖÐUM.
ÞORÐI EKKI AÐSEGJA
FRÁ HVELLHETTUNNI
Strand hollenska skipsins, Honterstroom, á
Garöskagaflösinni, þann 14. marz, áriö 1943,
haföi þó nokkur áhrif á líf fólks í Garðinum og ná-
grenni. Skipiö var fulllestaö koxi, fyrir breska
herinn, en auk þess talsvert af kolum fyrir aflvél-
ina. Eftir fáa daga kom gat á skipiö og kox tók aó
reka á fjörurnar í kringum Garöskagavitann og
efst í Flösina, innan vió Steinbítskletta. Kol
kostuöu peninga í þá daga en kox var hægt aö
nota í þeirra staö. Fólk reyndi því aö notfæra sér
þennan óvænta „hvalreka“ og þyrpist út á Skaga,
meö poka, börur, vagna og jafnvel bifreiöar og
beiö þess að fjaraði. Mikill handagangur var í
öskjunni, þegar veriö var aö tína og moka koxinu
úr fjörunni, ásamt einstaka kolamola. Margir
söfnuðu drjúgum birgóum eldsneytis þessa
daga, sem entust þeim mánuðum, eöa jafnvel
árum saman. Minningin um þetta strand vermir
því áreiðanlega hug margra, þótt strönd séu
aldrei neitt fagnaöarefni.
Sjálfur hugsa ég með svolítilli
gleöi þessa atburðar en dálitlum
trega þó. Skipsstrandið átti eftir að
valda mér óþægindum, sem ég er
rétt núna laus viö, að mestu leyti,
en þannig var mál með vexti að
þegar sýnt þótti að skipið næðist
ekki af strandsað, keypti vélsmiðj-
an Hamar í Reykjavík flakiö. Sendi
vélsmiðjan hóp manna til aó vinna
við að bjarga úr því öllu sem nýti-
legt var. Þeir logskáru stórt gat á
birðing þess aftanveröan, sem
hægt var að ganga inn um á stór-
straumsfjöru. Þeir hófu strax að
flytja i land ýmis verömæti. Hversu
lengi þeir unnu við skipiö man ég
ekki, en þeir héldu til í vitavarös-
húsinu hjá Einari Straumfjörð og
Þorbjörgu konu hans. Einn starfs-
manna Hamars var bróðir minn
Símon og annan kannaðist ég við
Ingólf verkstjóra. Engin varúöar-
merki voru sett upp við gamla Garð-
skagavitann, sem bönnðu fólki að
fara út í skipiö.
Bæði vegna þess og svo af hinu
að Símon bróðir minn, vann við
björgunina, ákvað ég að freista
þess að fara út í skipiö, til að for-
vitnast, og fékk til liös við mig
Kristján Júliusson, frá Grund í
Garöi. Veður var hið besta og okkur
sóttist ferðin vel, þótt nokkuð löng
hafi veriö eftir þaragrónum klettun-
um. Ekki uröum við varir við nokk-
urn mann á leiö okkar og engin var
um borð í skipinu þegar við komum
þangaö. Fyrir unga pilta var geysi-
margt aö skoða, en svo rákumst við
inn f skotfærageymzlu skipsins.
Þetta var nú eitthvaö fyrir okkur.
Eftir að hafa skoöaö ýmsar gerðir
skotfæra, tókum við með okkur
nokkur vélbyssuskot, sem við
bárum í land í poka eða fötu. Okkur
gekk vel í land á hádegisfjörunni og
fórum með skotfærin ( kjallarann á
Grund. Fjarlægöum kúlurnar úr
hylkjunum, og tókum síöan púðrið
og kveiktum í því, — þetta var víst
svokallaö þrýstipúöur.
En við vildum nýta skotfærin
aðeins betur, en að brenna púðr-
inu. Hvellhetturnar freistuöu okkar
líka. Við tókum því skothylkin,
stungum þeim niöur á endann.
Síðan lögðum við spýtu ofan á botn
hylkisins. í spýtunni var nagli, en
oddur hans nam við hettuna. Síðan
slóum við með hamri á naglann og
þá sprakk hettan með háum hvelli
og dálitlum reyk. En svo brotnaöi
spýtan, hún var fremur þunn. Þá
tók ég naglann, setti hann í vinstri
hendina og sprengi eina hvellhettu.
Ég fékk skyndilega sársauka, blóð
seytlaði úr hendinni, sem siðan
dofnaði. Án þess að segja tildrög-
in, batt móðir Kristjáns um sárið.
Þega heim kom spurði móðir mfn
hvað fyrir hefði komið, en ég
sagðist hafa rifið mig á járnplötu,
— óttaöist flengingu, fyrir að vera
með hættulega hluti.
En þar sem að um talsverö
Gamli Garðskagavitinn — þar rak mesta koxiO á land.
meiósli var að ræða, fór ég til Sig-
urbergs Þorleifssonar, i Neðra-
Hofi, seinna hreppstjóra og vitav-
varöar, og bað hann að athuga
sárið, en Sigurbergur var einkar
laginn vió að binda um sár manna
og hafði aflaö sér kunnáttu f þeim
efnum. Gekk ég til hans f nokkra
daga, en ekki sagði ég honum
frekar en móður minni hvað hafði i
rauninni hent mig, — en nú skulum
við gefa Sigurbergj sjálfum oróið.
„Á þessum árum dvaldi
hernámsliðið í Gerðahreppi
eins og víðast hvar á landinu.
Þá voru á víð og dreif byssu-
kúlur og skothylki ósprungin,
sem bœði fullorðnir og ungl-
ingar hirtu af götu sinni. Þessu
til viðbótar lá strandað skipfrá
varnarliðinu á Garðskagaflös,
sem var með ýmsar tegundir
skotfæra. Sóttu unglingar og
jafnvel börn að fara út ískipið
á fjöru til að ná í skothylki og
losa úr þeim púðrið og leika sér
síðan að þvíað sprengja þau.
Það var að kvöldi dags að
framanskráður Einar kom til
mín og bað mig að binda um
fingur. Hann sagðist hafa
dottið og meitt sig. Því til skýr-
ingar, að hann kom til mín, er
að ég hjálpaði stundum fólki
við lítilsháttar meiðsli. Við
athugun kom í Ijós að litli fing-
ur vinstri handar var töluvert
bólginn og dálítið harður við-
komu. Ég spurði nánar hvernig
hann hefði meitt sig, en hann
vildi lítið segja, — sagðist hafa
meittsig á járnplötu.
Ég batt um fingurinn að
venju, en þrátt fyrir daglega
umhyggju í heila viku breyttist
fingurinn ekki til batnaðar og
bólgan hjaðnaði ekki. Ég sá að
etta var ekki einleikið og spurði
þá Einar nánar um tildrög að
meiðslinu, en fékk lítið að vita.
Ég ákvað þá að taka fingurinn
til nákvœmari athugunnar.
Kom þá í Ijós að inn viðfingur-
beinið var einhver harður
hlutur sem mér tókst að fjar-
lœgja. Reyndist þetta vera hluti
af hvellhettu úr skothylki. Þá
gat Einar ekki leynt því lengur
af hverju meiðslin stöfuðu.
Skýrði hann mér frá því að
hann og annar drengur hefðu
verið að leika sér að því að
sprengja hvellhettur og ein
hvellhettan lenti í hendi hans,
þegar hún sprakk, en hvorugur
þorði að segja frá því. Eftir að
hvellhettan hafði verið fjar-
lægð, gréri sárið fljótlega, en
bólgan fór ekki strax úr
fingrinum ’’.
Lffið f Garöinum tók brátt á sig
eölilega mynd. Koxiö og kolin
brunnu til þurröar í ofnum og elda-
vélum. Öldur Atlanshafsins brutu
Honterstroom smám saman í
sundur, unz ekkert var eftir nema
gufuketilinn. Líklega hefðu þessir
tfmar f Garöinum horfiö f sjóð
minninganna hjá mér, eins og
öðrum, ef eymslin í fingrinum
hefðu ekki sífellt minnt mig á
strandið. Voðalegur kuldi ásótti
fingurinn og með árunum tók ég að
kenna mikilla óþæginda f.hendinni
og fór hún að kreppast. Ég leitaöi
lækninga hjá Knúti Björnssyni, á
Landsspftalanum í Reykjavfk.
Hendin var þá alveg komin í hnút
og mjög illa farin. Fyrri aögeröin far
framkvæmd 1974, en hin seinni
1976, og tók meðferöin heila þrjá
mánuöi. Fékk ég þá loks bót meina
þeirra, sem ég hlaut 33 árum áður,
af óvitaskap og óvarkárni. Að
lokum vil ég ráðleggja öllum að fara
gætilega, þegar um skot eða
sprengjur er að ræða, — óþarfa fikt
f þeim efnum getur haft ófyrirsjá-
anlegarafleiöingar.
Einar Þorgeisson.
FAXI — 10