Faxi - 01.02.1984, Síða 15

Kotvogur í Höfnum árid 1873, vur frœgt stórbýli. Það brann snemma á þessari öld og hefur ekki borið sitt barrsíðan, enda oft án
ábúðar. Núverandi eigandi þess er Björgvin Lúthersson, stöðvarstjóri póst og síma í Keflavík. Hann hefur hafið jxir endurbætur
og vill koma virðuleika á staðinn sem fyrr.
Þá kem ég að teinæringunum,
sbr. mynd á blaðsíðu 162, sem líka
jafnvel oftar voru kallaðir teina-
hringar. Þetta voru hin stóru og
merku fiskiskip fortíðarinnar. Að
mínu áliti hefðu þessi höfuðskip
gamla tímans þurft að fá mikið og
sérstakt rúm í Sjávarháttum
Lúðvíks, lýsingu á þeim og þjóð-
háttum í sambandi við þá úr helstu
verstöðvum landsins, því að
hreyting gat verið á ýmsu, eftir því
úr hvaða verstöð þeir gengu. En
Oddur og Hjalti sögðu mér, að
ýmsar sjómannareglur og siðir
hefðu verið fjölbreyttir í sambandi
við þessi skip.
Að vísu voru tólfæringar, en þeir
voru aldrei eins algengir og teina-
hringarnir, þóttu stirðari og erfið-
an og voru því notaðir meira til
flutninga og í ferðir til Geirfugla-
skers á Suðurnesjum. Guðni Sig-
urðsson, sýslumaður, d. 1780 í
Kirkjuvogi, tengdafaðir Hákonar
Vilhjálmssonar, lögréttumanns,
var afbragðs skipasmiður. Guðni
smíðaði tólfæring, sem notaður
var til geirfuglaferða og flutninga
til og frá Básendum.
Hinir miklu sjósóknarar á Suð-
urnesjum réru á teinæringum á
vetrarvertíðum. Þeir sóttu sjóinn
uf ofurkappi og hörku á þessum
urstíma, en þó með forsjá og að-
gjeslu, en segja má að þeir litu ekki
til sjávar á öðrum árstímum.
Saga teinæringanna skipar því
stóran sess í hinni fornu útgerðar-
sögu fslendinga. Við þá er bundin
svo mikil sjósóknarsaga íslend-
mga, verkaskipting til sjós, sjávar-
hættir og óteljandi sjómannaregl-
Ur, að þessum rismiklu hafdrekum
hefði þurft að gera mun betri skil í
sjósóknarsögunni.
Til dæmis gengu úr Kirkjuvogs-
vör á vetrarvertíð á blómatímum
sveitarinnar á miðri 19. öld, að
minnsta kosti 7 teinæringar, en 3
frá suðurbæjum sveitarinnar, og
fjöldi þeirra líka frá Romshvala-
nesi og Grindavík.
Ég set hér lýsingu á teinæringi
frá þessum tímum: Teinæringar
voru um og yfir 20 álnir milli
hnífla. Á þeim var 19 manna
áhöfn. Formenn kappkostuðu að
hafa valda skipshöfn, menn sem
sameinuðu þrek, vinnuþol, verk-
þekkingu og sjóhæfni. Þó höfðu
hinir miklu hlutaguöir meðal for-
manna þá reglu, að tvær undan-
tekningar varð að gera. Fullorðinn
maður vanur sjómaður og slitinn
að kröftum, varð að fá að fljóta
með. Hann var látinn vera á húm-
borunni, fremsta staðnum á skip-
inu við hnífilinn og renna þar, því
staðurinn varórólegur. Hinn mað-
urinn var óharðnaður unglingur,
hafður í miðskut með færið sitt.
Með þessu gæfumerki töldu for-
menn sig heiðra jöfnum höndum
og viðhalda sjómannastéttinni.
Þá kom niðurröðun og nöfn á
rúmum skipsins. Fram við hnífil
skipsins var lítið rúm, sem var tak-
markað með stafnþóftu. Þetta rúm
hét húmbora eða krapparúm,
hálsrúm eða krús. Öll voru þessi
orð notuð á víxl.
Næsta rúm hét barki og tak-
markaðist af næstu þóftu, sem hét
barkaþófta eða hnúta. Þá kom
næsta rúm, sem hét hnúta eða söx
eða framá-rúm. Það takmarkaðist
af barkaþóftunni að framan, sem
var keipalaus og andófsþóftunni
að aftan. Næst kom háandófið eða
andófið, eins og það var kallað.
Þar næst fyrirrúmið, þá miðrúmið,
þá slógrúmið, og svo loks austur-
rúmið.
Þófturnar milli þessara rúma
hétu hver og ein eftir sínu rúmi.
Þóftan sem takmarkaði austur-
rúmið að aftan, hét biti eða fiski-
biti, en endar þóftunnar úti við
borðin hétu bitahöfuð.
Bitinn var hið mikla virðingar-
sæti og afmarkaði skutinn, sem
kom fyrir aftan. Fyrir aftan bitann
kom miðskutur, sem takmarkaðist
af skorbita, sent aðskildi rúm for-
manns frá skut. í miðskut var höfð
mjó þófta fyrir miðskutsmann að
sitja á, en keipar fylgdu henni
ekki.
Skorbitinn, sem aðskildi rúm
formanns frá miðskut, var með
þiljum niður að kjölsogi til þess að
enginn fiskur gæti runnið inn í for-
mannsrúmið eða stjórnrúmið,
enda þurftu formenn aldrei að
renna færi frekar en þeir vildu.
Þá er að geta þess, hvernig for-
menn röðuðu niður skipshöfninni.
Fremst í húmborunni, sem líka
var stundum kölluð krús, var hinn
garnli og slitni sjómaður, sem fyrr
er getið. Hann var ekki látinn
hvíla, sem kallað var, þegar róið
var. Næst komu tveir menn, er
voru í barka, næsta rúmi við húm-
boruna. Þar voru valdir helst
fisknir menn. Þá kom næsta rúm,
INGVAR AGNARSSON:
SUÐ URNESIN
Oldur mynda hvítan kraga
kringum Nesin hraunum þakin
Ymur þungt við urð og dranga
alda kröpp, afstormum vakin.
Margir drengir háðu hildi
hafs við yglda báru falda.
Allir þeir ei aftur komu.
Ægir skóp þeim beðinn kalda.
Enn þótt margir hafi horfið
hraustir, fyrir dauðans vímu,
sjómenn enn á hafið halda,
heyja áfram lífsins glímu.
FAXI-47