Faxi - 01.02.2006, Blaðsíða 11

Krossinn í Ytri-Njarðvík var samkomuhús allra Suðurnesjamanna um tveggja áratuga skeið. Hann var upphaflega hyggður sem hersjúkrahús og mun nafn
hans afþví dregið. Magnús í Höskuldarkoti gekk frá kaupum á byggingunni 1942. Kvenfélagið og Ungmannafélagið í Njarðvík ráku síðan bygginguna uns
Stapinn var tekinn í notkun. Ýmis félög höfðu afiwt afhenni, þ.á.m. skátahreyfingin og œskulýðsráð. Sigtryggur Arnason, yfirlögregluþjónn, annaðist nið-
urrif Krossins 1979. Haitn mundi eftir 18 dcmsleikjum einn vetrannánuðinn og ávallt húsfyUir, um 400 manns. (Bvggðasafn Reykjanesbœjar)
sagði „ og svo fríðindin þau skiptu mestu”.
En hver voru þessi fríðindi? Sumir segja að
það hafi verið launauppbót, sem var fólgin í
því að starfsmenn fengu að taka út bygging-
arefni, gólfefni og inréttingar hjá verktökum á
vellinum. Aðrir tala um að hér hafi ríkt mikil
hirðusemi. Um hirðusemina vilja fæstir tala,
segjast hafa heyrt af þessu en aldrei séð það
sjálfir. Sögurnar af hirðuseminni eru þó margar
allt frá bflhurðum sem rötuðu ofan af velli til
rafmótora, þaksaumi að hjólbörum og svo bjór
og sígarettur. Þessar sögur verða ekki raktar að
þessu sinni.
Af dægurntenningu verður að nefna kanasjón-
varpið. Viðmælendur mínir sögðu flestir að þeir
hefðu fijótt fengið sér sjónvarp en þau hafi þó
ekki verið á hverju heimili í bæjunum. Það voru
þó frekar þeir sem unnu upp á velli sem fengu
sér sjónvarp en það var hægt með því að kaupa
það af hermönnunum og koma því út af vell-
inurn. Að horfa á kanasjónvarpið var þó bannað
með lögum og um það mikil átök í þjóðfélaginu
eins og margir þekkja. A Suðurnesjum tóku
menn þessu með jafnaðargeði eins og flestu
þegar kom að hernum og Reykjavfk. I Faxa
1955 birtist grein eftir Helga S. sem hann nefnir
„Sjónvarp á Keflavíkurflugvelli”. Þar skrifar
hann m.a.: „Gera má ráð fyrir að glötuðu sálirn-
ar á vellinum stelist til að skoða þetta undur, en
við því er vont að gera, enda eru þær glataðar
hvort eð er, til dæmis menn sem búnir eru að
vera á þessum voða stað í eitt til tvö ár.”
Annað var það sem mínir viðmælendur og
þá sérstaklega bæjarfulltrúinn vildi nefna sent
hluti af breyttri dægurmenningu var rokkið.
Strákamir í Keflavík og Njarðvík hlustuðu
og horfðu á tónlistarþætti hjá kananum. Þeir
drukku allt það nýjasta í sig úr dægurtónlistinni
langt á undan öðrum.
Körfuboltinn á íslandi á einnig uppruna sinn
af vellinum.
Hvað breyttist mest?
Eg spurði viðmælendur mína aö því hvað
þeim fyndist hafa breyst mest með kornu varn-
arliðsins. Flestir eru sammála um að það hafi
verið verkmenningin. Einn viðmælandi minn
gekk svo langt að segja að íslendingar hefðu
færst fram um 50 ár í verkmenningu við kornu
bandarísks hers 1951. Mörg dæmi hafa verið
nefnd þessu viðkomandi. Má þar nefna að fleiri
hundruð iðnaðar- og verkamenn voru sendir af
hernum á námskeið til Bandaríkjanna. Þessir
menn lærðu alveg ný vinnubrögð og efnismeð-
ferð. Vélbúnaður varnarliðsins var einnig alveg
nýr hér og sennilega sá besti sem þekktist í
heiminum þá. Sarna má segja urn allt efni, tæki,
staðla og vinnubrögð almennt og þeir ntalbik-
uðu Hafnargötuna.
Gullgæsin fundin?
Ég spurðir viðmælendur mína hvort þeir hafi
orðið varir við mikla breytingu efnahagslega.
Þeim fannst það ekki nema þá smátt og smátt.
Bæjarfulltrúinn taldi að tekjur bæjarsjóðs hafi
lítið breyst. Fyrir samfélagið hér í heild taldi
hann leigutekjur hafa skipt mestu efnahagslega.
Það getur verið erfitt að finn út hve miklar
leigutekjur samfélagið fékk á þessum árum.
Leigusali í Njat'ðvík sagði ntér að hann hefði
fengið 100 USD á mánuði fyrir að leigja Kana
hálfa íbúð. Upplýsingaþjónusta varnarliðsins
segir að það geti staðist en hermenn hafi fengið
greiddan leigustyrk ef þeir leigðu út í bæ og
skipti þá ekki niáli hve íbúðin var stór. Ef ég
gef mér að 200 amerískar fjölskyldur liafi leigt
í Kefiavík og Njarðvík og leigan hafi verið 100
USD á mánuði var leigan fyrir svæðið allt 240
þúsund USD á ári. Gengið á USD árið 1954
var um 16 kr. íslenskar. Flestir seldu dollarana
sína á svörtu og fékkst um 40% hærra verð
þannig fyrir hvern dollara en í banka. Leiða rná
því líkum að því að keflvískir og njarðvískir
leigusalar hafi í heild fengið um 6 milljónir
króna á ári í leigutekjur. Til að fá einhvern sam-
anburð þá voru allar tekjur bæjarsjóðs Keflavík-
urbæjar áætlaðar kr. 8 milljónir fyrir árið 1955.
íbúafjöldi Keflavíkur var rúmlega 3000 manns.
Hér er kannski komin ein skýringin á stóru bíl-
unum, flottu gardínunum og öðrum lúxus sem
fólki annarsstaðar frá fannst einkenna Keflavík
á þessurn árum umfram aðra landsmenn. Ef
þessar tölur eru réttar þá er ljóst að hér liefur
verið mikil peningamaskína í gangi. Frekari
kannanir eru þó nauðsynlegar.
Ég hef ekki fengið upplýsingar um hvað borg-
að var fyrir kojuna.
Umræður
Til að svara spurningunum þá sýnist ntér að
ástandið hér hafi líkst því sem var í gullgraf-
arabæjum í Bandaríkjum hér forðum, fólk út
um allt og allir að reyna að ná sér í mola. Flestir
voru kátir en ekki allir.
Þeir komu færandi hendi en dæmið hefur ekki
verið gert upp, hvað tapaðist í staðinn. Strax á
fyrstu árum vamarliðsins var farið að kvarta yfir
samkeppninni við völlinn. Daníel Ögmundsson
sagði á fundi hjá UMFN 16. nóv. 1952 m.a.: „ ..
að bátar hefðu orðið að hætta vegna mannleysis
og í fleiri tilfellum flyttu menn úr atvinnuveg-
unum á Keflavíkurflugvöll.”
Siðferðileg áhrif af veru hersins hafa ekki ver-
ið skoðuð og þó almennt sé talið að samskipti
kynjanna hafi ekki spillt fyrir eðlilegri starfsemi
vallarins þá er vitað að margar konur af Suð-
urnesjum hafa gifst bandarfskum hermönnum.
Menningarlega er ekki hægt að sjá neinar breyt-
ingar á Suðurnesjum umfram aðra landshluta
nema þá tónlistina.
Það sem breyttist mest var verkmenningin það
eru fiestir sammála um og hafði það áhrif unt
allt land.
Margt er enn ókannað svo svara rnegi þessum
spurningum með þeirri nákvæmni sem sagn-
fræðin krefst og verður það gert.
Það er eftir að leggja saman debet og kredit.
Kristján Pálsson (f. 1944) erfyrrv. alþing-
ismaður. Hann stundar BA nám í sagnfrœði við
Háskóla íslands og starfar sem formaður Ferða-
málasamtaka Suðurnesja og framkvæmdastjóri.
FAXI 11