Útvarpstíðindi - 05.04.1948, Blaðsíða 7

Ctvarpstíðindi
127
unum. Hann fann, að í efstu (þ. e.
yngstu) lögunum eru leifar dýra-
tegunda, sem lifa aðeins í hlýjum
sjó. En þegar neðar kemur í
leirinn (þ. e. í eldri lög), gætir
meir tegunda, sem ilfa í köldum
sjó, og þar hverfa alveg þær, sem
verst þola kulda.Af þessu er einsætt,
að sjórinn, og þá einnig loftslagið,
hefur farið hlýnandi, meðan þessi
lög voru að myndast. Dýi-aleifarnar
í yngstu sjávarmyndununum, sem
nú eru á þurrlendi, bera vitni u,m
ívið hlýrra loftslag en nú er hér á
landi. Þetta kemur vel heim við
reynslu manna annars staðar á
Norðurlöndum. En þar sýna bæði
dýra- og plöntuleifar nokkru hlýrra
loftslag en nú er á sömu stöðum.
Þessu hlýviðrisskeiði, sem jarðfræð-
ingar kalla hlýviðrisskeiS nútímans,
lauk fyrir hér um bil 2500 árum
(þ. e. um þær mundir, sem Norður-
landabúar byrjuðu að gera sér áhöld
og vopn úr járni). En þá hafði hlý-
viðrisskeiðið staðið yfir um margar
þúsundir ára. í allra elztu sjávar-
lögunum finnast aðeins leifar slíkra
dýra, sem geta lifað í íshafi. Eitt
þeirra, skeldýr, sem nefnist jökul-
todda, er nú horfið úr sjónum hér
við land og þrífst aðeins þar, sem
sjór er svellkaldur eins og við Græn-
land og Svalbarða. Þannig hefur
hann einnig verið hér, þegar jökul-
toddan var uppi. Það var fyrir hlý-
viðrisskeiðið, en undanfari þess voru
ísaldarlokin. Þá stóð sjávarborðið
hæst, og frá þeim tíma eru hæstu
strandlínurnar.
Ég hef nú getið um helztu jarð-
lög, sem skapazt hafa hér á landi
síðan í ísaldarlok. En allan þann
tíma, sem síðan er liðinn kalla jarð-
fræðingar nútíma, enda er hann ekki
meiri hluti af jai'ðsögunni en fá-
einar klukkustundir af langri manns
ævi. Sænskir jarðfræðingar urðu
fyrstir til að reikna lengd þessa tíma-
bils í árum. Aðferðin er sú að telja
árslög í leir, sem setzt hefur til úr
jökulvatni undan árósum í stöðu-
vötnum og fjörðum, sem síðan hafa
þornað. Árslögin myndast af því,
að jökulvötnin eru bæði vatnsmeiri
og gruggugri á sumrin en veturna,
svo að það, sem setzt til botns af
gruggi þeirra á sumrin, verður stór-
gervara, sandur fremur en leir. En
á veturna myndast aðeins lög úr
smágervu leirdusti. í þversneiðum
gegnum leirinn skiptast glögglega á
sumarlög og vetrarlög, svo að hægt
er að telja þau. Vitaskuld finnast nú
hvergi í einum leirbakka lög allra
þeirra ára, sem liðin eru frá ísaldar-
lokum. En þá vill svo vel til, að lög
vissra ára eða árabila eru þekkjan-
leg og rekjanleg frá einum stað til
annars. Eitt óvenju hlýtt sumar með
mikilli leysingu úr jöklunum hefur
t. d. látið eftir sig óvenju þykkt
og stórgert sandlag, sem rekja má
um heila landshluta eða jafnvel frá
einu landi til annars.
Með þessari aðferð hafa menn
komizt að raun um, að frá ísaldar-
lokum í Skandinavíu eru liðin um
9000 ár, og eru þá ísaldarlokin
miðuð við það, þegar jökulskjöldur-
inn, sem lá yfir Skandinavíu á ís-
öldinni, slitnaði sundur í tvennt
sunnan til í Norður-Svíþjóð. Senni-
legt er, að ísaldarjökullinn hér á
landi hafi bráðnað nokkru fljótar
(að því skapi, sem hann var minni
en Skandinavíujökullinn). Og gizka
mætti á, af fleiri líkum en ég hef