Saga - 1980, Side 207

TRÚARLEGAR HREYFINGAR
195
að grundvöll fyrir slíka gagnrýni. Stefnu Péturs biskups
Péturssonar hefur áður verið getið og er hún dæmi um
þetta viðhorf. 1 þriðja lagi mætti nefna að margir
róttækir menntamenn áttu góða samstöðu með prestum á
Alþingi í framfaramálum þjóðarinnar, en oft á tíðum
Var allt að þriðjungi alþingismanna prestar á tímabili
álfstæðisstj órnmálanna 1845—1916. Ýmsir þeirra skip-
uðu sér í flokk með þeim sem á hverjum tíma vildu lengst
ganga í sjálfstæðismálunum og einnig beittu þeir sér fyrir
Öðrum framfaramálum og voru þá yfirleitt ekki eins háðir
dönskum stjórnvöldum og aðrir embættismenn. Það var
ekki heldur sannfærandi að bendla prestastéttina við auð-
Va‘dshagsmuni þar sem íslensk borgarastétt og auðmagn
var vart til á 19. öld. Skúli Thoroddsen sem sagði sig úr
PJoðkirkjunni átti til dæmis góða samstarfsmenn úr þeirra
yöðum og fór oft viðurkenningarorðum um starfsemi þeirra
1 þjóðmálum og menningarmálum sveitanna.17 Þessum
j^Önnum fannst á öðru meira liggja en að vinna gegn
ukju og kristindómi eins og þessum málum var fyrir
í0®ið á Islandi.
Efnishyggja og guðleysi
að það sem hér segir um viðhorf róttækra mennta-
1UaUna í trú- og kirkjumálum sé megineinkenni á tímabil-
!nu ^yrir og um aldamótin má þó finna mikilvægar undan-
e ningar og birtast þær einkum í skáldsögum og ljóðum.
17
t.d. Jón Guðnason. Skúli Thoroddsen, síðara bindi. Rvík
^4) bls.217 og 369—370, og Þorsteinn Thorarensen. Móralskir
meistarar. Rvík 1969, en þar segir á bls. 190 orðrétt um þá
^enntamenn sem tilheyrðu Velvakandahópnum: „Þeir niðra
i kirkjuna, þeir eru engir trúmenn, en þeir viðurkenna að
estarnir hafi háleitu markmiði að þjóna og beri skyldur gagn-
v-». kjóðfélaginu sem embættismenn. Þeir beina athyglinni að
y ln&armiklu hlutverki prestanna sem uppfræðara."