Saga - 1992, Blaðsíða 42

40
ADOLF FRIÐRIKSSON OG ORRI VÉSTEINSSON
að um hvern stað hér. Hinsvegar er listi yfir þá staði er við höfum
fundið birtur í viðbæti hér á eftir. Þar sem ekki er vísað til annarra
heimilda er byggt á rannsóknarskýrslum okkar.81
Niðurstöður af vettvangskönnun má flokka í þrennt: staðsetning,
lögun og hlutverk og verður hver þessara þátta nú rakinn fyrir sig.
III.1 Staðsetning
Staðsetning rústa er nefnast dómhringar eða lögréttur getur gefið vís-
bendingar um merkingu þessara hugtaka. Með því að skoða stað-
setningu dómhringa fæst annarsvegar hugmynd um dreifingu þeirra
og hinsvegar um samband þessara minjaheita við dómstörf og þing-
hald sem vitað er að átt hafi sér stað. Dreifingu dómhringa og lögrétta
um Vesturland má sjá á mynd 8 og sést þar að hún er mjög ójöfn.
Sumstaðar eru mörg slík minjaheiti, t.a.m. við innanverðan Faxaflóa
og í Dýrafirði, en annarsstaðar eru stór svæði þar sem fá eða engin
slík heiti er að finna, t.a.m. Strandasýsla og utanvert Snæfellsnes.
Pessi ójafna dreifing er vísbending um að fullyrðingin að dómhringar
ættu, sem leifar um stjórnskipun, að hafa jafna dreifingu um byggðir
landsins eigi ekki við. Af því mætti draga þá ályktun að þessi minja-
heiti séu því ekki leifar um stjórnskipun. Petta er þó ekki einfalt mál
og verður fjallað um það nánar í kafla IV.2.
Staðsetning þessara minja getur einnig gefið vísbendingu um sam-
hengið milli dómhrings- og lögréttuheitanna og hugmynda eða heim-
ilda um raunverulegt þinghald. Það kom okkur talsvert á óvart að
komast að því, að fæst þessara heita er að finna á vorþingstöðum, og
af þeim eru öll uppástungur fræðimanna. Hinsvegar eru margir
minjastaðir sem kallaðir eru lögréttur eða dómhringar á stöðum þar
sem engar heimildir eru um nokkurskonar þinghald, en einnig er
marga þeirra að finna á hreppaþingstöðum. Ekki er auðvelt að skipa
rústunum í þessa þrjá flokka. Bæði hafa kenningar um vorþingstaði
verið settar fram með mismikilli staðfestu og eins eru dómhringar og
lögréttur á stöðum, sem ekki er vitað til að hafi verið þingstaðir, en
þar sem örnefni eða óljósar sagnir um aftökur og samkomur hafa
81 Adolf Friðriksson og Orri Vésteinsson: Dómhringar I-IX.