Morgunblaðið - 23.11.2009, Blaðsíða 17

Minningar 17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. NÓVEMBER 2009
✝ Herdís Steins-dóttir fæddist á
Spena í Miðfirði í V-
Húnavatnssýslu 1.
desember 1914. Hún
lést á Landspítalanum
í Fossvogi 13. nóv-
ember síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Val-
gerður Jónasdóttir og
Steinn Ásmundsson.
Systkini hennar voru:
1) Friðjón, f. 1904, 2)
Áslaug, f. 1907, 3) Vil-
helm, f. 1909, 4) Krist-
ín, f. 1910, 5) Eyjólfur, f. 1911, 6)
Ágúst, f. 1912, 7) Sigrún, f. 1916, 8)
Jónas, f. 1918, 9) Gunnhildur, f.
1919, 10) Halldór, f. 1920, 11) Fjóla,
f. 1923, 12) Skúli, f. 1924. Eftirlif-
andi er Fjóla.
Herdís missti móður sína 14 ára
gömul. Móðurmissir og viðskiln-
Börn þeirra eru 1) Þórdís, f. 1965,
gift Gunnlaugi Sigurjónssyni. Dótt-
ir þeirra er Arney Eva. 2) Herdís
Björk, f. 1967, gift Jürgen Dieder-
ichs. Synir þeirra eru Björn Erik og
Jan Arne. 3) Örn Ingi, f. 1975,
kvæntur Sigríði Ákadóttur. Börn
þeirra eru Haraldur Daði og Hera.
4) Baldur, f. 1980, í sambúð með
Zoë A. Robert. b) Jón Birgir, f. 20.9.
1946, kvæntur Þórunni Stef-
ánsdóttur. Börn þeirra eru: 1) Bald-
ur Gísli, f. 1969, kvæntur Kristínu
Gunnarsdóttur. Börn þeirra eru
Birgir Rafn, Daníel Andri og Birta
Líf. 2) Stefán, f. 1972, var kvæntur
Hönnu G. Pálsdóttur. Synir þeirra
eru Páll Grétar Bjarnason, Jón
Arnar og Aron Freyr Stefánssynir,
Nanna, f. 1974, gift Stefáni Erni
Magnússyni. Börn þeirra eru Agnes
Björk og Ísak Styr.
Herdís verður jarðsungin frá Bú-
staðakirkju í dag, mánudaginn 23.
nóvember, og hefst athöfnin kl. 13.
Jarðsett verður í Gufunes-
kirkjugarði.
aður við systkini var
erfitt hlutskipti en úr-
ræðin voru ekki önn-
ur en að leysa upp
heimilið. Systkinin
sem voru fermd fóru í
vinnumennsku en þau
yngri til vandalausra.
Faðirinn gat aðeins
haft tvö yngstu börn-
in með sér til Reykja-
víkur. Herdís fór í
vistir, vann á sauma-
stofu og á Landspít-
alanum. Árið 1943
giftist hún Birni
Baldri Jónssyni frá Söndum í Mið-
firði og bjuggu þau á Söndum í eitt
ár. Jörðin var seld er mæðiveikin
herjaði á féð. Þau fluttust til Hafn-
arfjarðar, þar sem þau bjuggu í 5 ár
en síðan bjuggu þau í Reykjavík.
Börn þeirra eru: a) Lóa Gerður, f.
7.6. 1944, gift Erni Ingólfssyni.
Þegar ég kom af fæðingadeildinni
með elsta barnið mitt flutti ég í Ak-
urgerðið til tilvonandi tengdafor-
eldra minna, Herdísar og Baldurs.
Þannig hjálpuðu þau mér að klára
skólann. Herdís passaði sonarson-
inn í tvö ár á meðan ég var í skól-
anum og þau Baldur dekruðu við
hann. Það var ómetanlegt að fá
svona góða hjálp.
Herdís var létt í lund, ákveðin,
sagði sína meiningu og var svo
hreinskilin að stundum þótti manni
nóg um. Fjölskyldan var henni dýr-
mæt og fylgdist hún vel með af-
komendum sínum og frændfólki.
Það var alltaf gott að koma í Ak-
urgerðið, setið við eldhúsborðið og
rabbað á meðan hún bakaði pönnu-
kökur.
Herdís var fróðleiksfús og hafði
mjög gaman af að ferðast. Fyrir
nokkrum árum, þegar hún var að
nálgast nírætt, spurði Birgir hana
varfærnislega hvort hún vildi koma
með okkur til Jersey að heimsækja
Stefán, son okkar. Hún þurfti ekki
að hugsa sig neitt um, svaraði strax
að það vildi hún gjarnan. Hún var
alveg ótrúleg í þessari ferð, gekk
með okkur meðfram ströndinni,
upp í kastala og um götur miðbæj-
arins, full af áhuga á því sem fyrir
augun bar. Þannig vil ég minnast
hennar.
Þórunn.
Veröldin hefur breyst síðan Her-
dís Steinsdóttir kom í þennan heim
fyrir tæpum 95 árum. Móðir henn-
ar, Valgerður Jónasdóttir, saumaði
sauðskinnsskó á börnin sem ólust
upp við húslestur í baðstofu. Faðir
hennar, Steinn Ásmundsson, vann
hörðum höndum við að brauðfæða
fjölskylduna. Lífsbaráttan var hörð
á bænum Spena í Vestur-Húna-
vatnssýslu.
Harmurinn sótti Herdísi snemma
heim. Þegar hún var 14 ára lést
Valgerður. Sár minningin um
kveðjustundina á sjúkrahúsinu á
Hvammstanga fylgdi Herdísi alla
ævi.
Steinn átti ekki annarra kosta völ
en að bregða búi og koma börn-
unum fyrir þar sem hann taldi hag
þeirra best borgið. Herdís byrjaði
snemma að vinna og fór níu ára
gömul sumarlangt í vist á nálægum
bæ og var því ýmsu vön þegar Val-
gerður lést.
Hún fór í vist hjá Friðjóni bróður
sínum á Bergþórugötunni í Reykja-
vík. Þar létti hún undir með hús-
freyjunni og þvoði þvottinn fyrir sjö
manna fjölskylduna í laugunum í
Laugardal, þá 16 ára gömul.
Næstu árin starfaði Herdís á
Holdsveikraspítalanum í Laugardal
og á Landspítalanum. Hún hafði
snemma gaman af bókum og nýtti
þau fáu tækifæri sem henni gáfust
til að læra. Hún hafði gaman af
ljóðum og las Tómas, Davíð og Jón-
as upp til agna. Gullna hliðið var í
uppáhaldi.
Fátæktin sem Herdís ólst upp við
mótaði hana fyrir lífstíð. Hún var
jafnaðarkona sem lét sig ekki vanta
í kröfugöngur kvennabaráttunnar.
Þegar Herdís var að nálgast þrítugt
kynntist hún ungum manni að norð-
an, Baldri Jónssyni frá stórbýlinu
Söndum í Miðfirði. Þau gengu í
hjónaband og hugðu á búrekstur á
Söndum þegar örlögin tóku aðra
stefnu. Mæðiveiki herjaði á féð og
ákvað Jón, faðir Baldurs, að slátra
fénu og selja jörðina.
Herdís og Baldur fluttust þá til
Hafnarfjarðar með dóttur sína Lóu
Gerði sem þá var fjögurra mánaða.
Þar bjuggu þau í fimm ár en fluttu
svo á Laugaveg 22a þar sem þau
komu sér fyrir með Lóu Gerði og
Jón Birgi, sem þá var á þriðja ári.
Á Laugaveginum var jafnan gest-
kvæmt og hljóp Herdís ósjaldan út
í búð til að kaupa í baksturinn. Í
herberginu við hliðina á stofunni
hvíldu sveitungar þeirra lúin bein.
Herdís og Baldur fengu lóð í
Akurgerði í Reykjavík, skammt frá
bóndabæjunum við Sogaveginn.
Þau voru samrýmd hjón sem
fylgdust vel með barnabörnum sín-
um. Akurgerðið var ævintýra-
heimur með smíðaverkstæði, háa-
lofti og stórum garði.
Þegar Baldur féll frá vorið 1995
tók Herdís fráfalli hans af æðru-
leysi.
Hún tókst eins á við veikindi sín.
Herdís var einstaklega ern og
skýr alveg fram í andlátið og sá um
sig sjálf að mestu vel fram á
tíræðisaldur. Á dæmigerðum degi
nú fyrr í sumar fór hún í göngutúr
um hverfið eða út í búð og lá svo í
bókum.
Hún amma var afar hörð af sér.
Nú í sumar fórum við sem oftast í
sundlaugarnar í Laugardal. Bakið
var þá orðið lélegt en amma vildi
engu að síður rifja upp sundtökin.
Svo synti hún baksund.
Amma fylgdist vel með þjóðlífinu
og var það besti tími dagsins að
gera upp daginn með henni á rúm-
stokknum. Hennar er sárt saknað.
Herdís var trúuð kona sem er nú
komin á betri stað.
Baldur Arnarson.
Það var á fyrsta eða öðru ári í
framhaldsskóla sem mér bauðst að
flytja í kjallarann hjá Herdísi
ömmu og var ég ekki lengi að gang-
ast við því boði. Þetta átti fyrst að
vera til bráðabirgða en það var ekki
fyrr en 9 árum seinna að ég flutti
burt úr Akurgerðinu, þá var Sirrý
löngu flutt inn og Haraldur Daði
fæddur.
Haraldur Daði tók sín fyrstu
skref í Akurgerðinu. Hann var nú
ekki gamall þegar hann fattaði það
að ef maturinn var ekki nógu girni-
legur niðri í kjallara hjá okkur for-
eldrunum þá laumaði hann sér upp
stigann til langömmu, bankaði og
fékk hjá henni nokkrar rúsínur eða
annað góðgæti. Haraldi þótti alltaf
gaman að heimsækja langömmu og
tók hún alltaf vel á móti honum,
jafnvel eftir að hún var komin á
spítalann. Það sem stendur upp úr
eftir öll þessi ár er hvað amma var
alltaf frísk og ótrúlega hress og var
hún það allt undir það síðasta.
Eflaust átti það sinn þátt í heil-
brigði hennar hvað hún var dugleg
að stunda sundlaugarnar og mun-
um við oft eftir því að hafa vaknað
við það snemma á morgnana að hún
var að koma úr sundi, kveikti á út-
varpinu, fékk sér soðið vatn og
lagði sig. Eftir lúrinn og hádeg-
isfréttir tók hún svo oft göngutúr
um hverfið, gömlu hitaveitustokk-
arnir urðu oftar en ekki fyrir valinu
og var það algeng sjón að sjá hana
koma arkandi heim með sólgler-
augun og veskið um hálsinn.
Eitt það besta sem við gátum
fært henni að gjöf þegar við kom-
um úr fríum erlendis var glænýr
hvítlaukur. Hún trúði því statt og
stöðugt að hann væri allra meina
bót og við erum ekki frá því að það
sé sannleikskorn í því hjá henni.
Það var notalegt að koma til
hennar og þótti henni alltaf jafn
gaman að sjá krakkana og veittu
þau henni mikla ánægju og voru
henni gleðigjafar. Þau eiga góðar
minningar eins og við um yndislega
langömmu. Takk fyrir allt, elsku
Herdís amma!
Örn Ingi Arnarson, Sigríður
Ákadóttir, Haraldur Daði
Arnarson og Hera Arnardóttir.
Mig langar að minnast hennar
ömmu minnar með örfáum orðum.
Mínar fyrstu minningar um ömmu
eru fjölskyldustundir í Akurgerð-
inu. Við barnabörnin að horfa á
Húsið á sléttunni, drekka kók og
appelsín úr glerflöskum sem við
máttum sækja í litlu útigeymsluna
undir stiganum.
Þegar ég hugsa til ömmu þá
kemur upp í huga minn hvað hún
var alltaf sæt, hún var ein af þess-
um sætu konum, sætu gömlu kon-
um. Þegar hún hafði sig til þá var
hún alltaf stórglæsileg og var
óhrædd að klæða sig í liti.
Amma hefði orðið 95 ára núna 1.
desember og var alla tíð mjög
heilsuhraust. Hún synti nær dag-
lega í mörg ár og borðaði hráan
hvítlauk af bestu lyst. Amma var
mjög skapgóð kona og man ég aldr-
ei eftir að hafa séð hana skipta
skapi.
Það er skrítið að hugsa til þess
að eiga ekki eftir að fara í heim-
sókn til ömmu í Akurgerðið oftar,
það er eins og ég hafi gert ráð fyrir
því að amma yrði alltaf þar, það var
einhvern veginn svo eðlilegt,
kannski af því að hún var aldrei
veik. Eftir að amma dó hef ég verið
að segja við börnin mín hvað amma
var lánsöm að eiga svona langa ævi
og vera svona hraust alla tíð, það
eru ekki allir svo heppnir.
Hvíl í friði, elsku amma mín,
Nanna Jónsdóttir.
Á kveðjustundum brjótast fram
minningar og það er merkilegt hvað
hlutir sem voru nánast hversdags-
legir þegar þeir gerðust verða kær-
ir í minningunni. Minningarnar um
látna ástvini segja líka oft meira
um þá en mörg orð.
Fyrir mörgum árum var alltaf
mikill spenningur að fá að gista hjá
afa og ömmu. Fyrir utan spenning-
inn að gista í sjálfu sér var líka allt-
af eftirvænting að fá fótabað og af-
hýdda appelsínu- og eplabáta. Í
minningunni var alltaf fótabað og
afhýddir ávextir, það þurfti heldur
ekkert meir. Þetta var dekur síns
tíma, toppurinn á tilverunni.
Mér verða alltaf minnisstæðar
morgunstundir í Akurgerðinu þeg-
ar ég var á fyrsta ári í menntaskóla
og kvöldmáltíðir þegar fyrstu lang-
ömmubörnin komu til sögunnar. Þá
líkt og ætíð er gesti bar að snérist
amma í kringum gestina og tryggði
að þá vanhagaði ekki um neitt. Það
var varla til tals að hún settist til
borðs því það þurfti að sinna gest-
unum. Oft var líka stoppað í Ak-
urgerðinu á heimleið eftir skíða-
daga. Þá brást ekki að alltaf var
hrært í og steiktar pönsur, amma
stóð við eldavélina meðan gestirnir
hámuðu í sig.
Af einhverjum ástæðum er líka
sérlega eftirminnilegt að eina plat-
an sem á var hlustandi á heimili
ömmu var plata gefin út í tengslum
við kvennafrídaginn 1975. Á tíma-
bili kunni ég utanað „já, ég þori,
get og vil“ og fannst ömmu það gott
veganesti fyrir unga drenginn.
Ungir menn þyrftu að skilja jafn-
rétti.
Takk fyrir allt, elsku amma.
Baldur Gísli.
Ég vil minnast Herdísar Steins-
dóttur, móðursystur minnar, nokkr-
um orðum. Dísa frænka var höfuð
og hjarta ættar sinnar, alltaf
áhugasöm um líðan annarra og hélt
tengslunum vakandi. Heimili þeirra
Baldurs í Akurgerði var alltaf opið,
hlýtt og fallegt, ræktarsemi við fjöl-
skylduna var henni í blóð borin og
gestrisnin var í fyrirrúmi. Ég á
margar minningar úr æsku um
jólaboð í litla húsinu á Laugavegi
24, um jól og áramót í Akurgerði
þegar við krakkarnir sátum við
gluggann og töldum flugeldana.
Fjölskyldan var stór, systkinin
frá Spena voru þrettán talsins, og
lífið hefur ekki alltaf verið auðvelt.
Valgerður amma mín lést 1928,
þegar Skúli, yngsta barnið, var
fjögurra ára, og eftir það dreifðist
hópurinn. Ég man hins vegar vel
eftir Steini afa mínum þegar hann
bjó með Jónasi, elsta syni sínum, á
Signýjarstöðum í Hálsasveit, og ég
var sumarstrákur hjá Áslaugu móð-
ursystur minni á Úlfsstöðum.
Systkinin öll voru dugnaðarfólk
og af þeim er kominn mikill ætt-
bálkur. Ágúst settist að á Akureyri,
Vilhelm í Miðfirði, Áslaug og Jónas
í Borgarfirði en hin systkinin í
Reykjavík með þeirri undantekn-
ingu þó, að Kristín fluttist til Nor-
egs og Fjóla, næstyngst systkin-
anna, bjó lengst af í Síerra Leóne í
Afríku, sönn ævintýrakona. Fjóla
er nú ein eftir af þessum stóra
systkinahópi og býr í Reykjavík.
Samband þeirra Dísu var einstakt
og hugur minn er ekki síst hjá
Fjólu. Nokkur systkinanna heim-
sóttu Fjólu og Vladimir til Afríku
fyrir alllöngu, en ævintýralegar
sögur koma upp í hugann þegar
það er rifjað upp.
Steinn afi minn lærði trésmíði á
Akureyri árið 1906 hjá Birni
Björnssyni smið sem byggði m.a.
Samkomuhús bæjarins, en Björn
var giftur Guðrúnu Ásmundsdóttur,
systur Steins. Þau misstu dóttur í
barnaveikinni og það varð að ráði
að Björn og Guðrún fengu Gunn-
hildi Birnu, móður mína, gefna í
fóstur þegar hún var þriggja ára
gömul. Hún ólst upp hjá þeim í
Reykjavík og var Björnsdóttir en
systkinin Steinsbörn.
Fyrir ættarmót sem haldið var í
Reykholti fyrir tíu árum tók Dísa
frænka saman skemmtilega grein
um æskuárin á Spena. Hún var
bæði minnug og glögg á það sem
máli skipti og þar lýsir hún daglegu
lífi og aðstæðum sem nú þættu erf-
iðar, en allir komust þó til manns.
Dísa fór í kaupavinnu 11 ára og
fékk kött að launum en 14 ára fór
hún alfarin að heiman til að vinna
fyrir sér. Dísa var á undan sinni
samtíð með margt, einkum hollt
mataræði, og hún borðaði gjarnan
alls kyns korn og heilsufæði löngu
áður en það hugtak var búið til,
enda var hún skynsöm kona. Litlu
munaði að Dísa næði 95 ára aldri,
hún var fædd 1. desember og Bald-
ur þann 24.
Ein sterkasta bernskuminning
mín er af ilmi af lyngi í sumarbú-
staðarlandi Dísu og Baldurs fyrir
ofan Ástjörn við Hafnarfjörð, sem
nú er löngu horfið undir byggð.
Þannig verð ég áfram minntur á
hana Herdísi frænku mína. Við
Þóra sendum Lóu Gerði og Jóni
Birgi og fjölskyldum þeirra sam-
úðarkveðjur og góðar óskir.
Björn G. Björnsson
og fjölskylda.
Látin er í hárri elli kær móð-
ursystir mín, Herdís Steinsdóttir.
Hún fæddist og ólst upp í Húna-
þingi í hópi 12 systkina sinna og
eru þau öll látin nema Fjóla, sem
nú syrgir sína góðu systur. Dísa
giftist Baldri Jónssyni, miklum
ágætismanni, og bjuggu þau sér
fallegt heimili að Akurgerði 44 í
Reykjavík. Baldur lést fyrir all-
mörgum árum en Dísa bjó í Ak-
urgerði til dauðadags. Dísa var um
margt sérstök og merkileg. Hún
var fríð kona með dökkt, liðað hár,
einarðleg á svip og kvik í hreyf-
ingum. Félagslynd var hún og naut
sín jafnan vel í mannfagnaði. Hún
hafði ríka réttlætiskennd og
ákveðnar skoðanir á mönnum og
málefnum og var þá hreinskiptin og
stíf á meiningunni, eins og sagt er.
Greind var hún og minnug, sagði
skemmtilega frá og var jafnan
skemmtilegt á að hlýða er hún rifj-
aði upp minningar frá bernsku og
æskudögum. Frændrækin var hún
einnig, gestrisin og skemmtileg
heim að sækja. Áttu systra- og
bræðrabörn utan af landi jafnan
víst athvarf hjá þeim Baldri um
lengri eða skemmri tíma, þar á
meðal við systurnar. Á efri árum
ferðaðist Dísa talsvert innanlands
og utan, heimsótti Kristínu systur
sína í Noregi og eitt sinn lá leiðin
alla leið til Sierra Leone í Afríku,
þar sem Fjóla systir hennar bjó
lengi ásamt sinni fjölskyldu. Varð
henni tíðrætt um þá langferð á
framandi slóðir. Hún undi sér við
lestur á efri árum og hin síðustu ár
sóttum við saman nokkur fróðleg
námskeið um Íslendingasögur
ásamt Lóu dóttur hennar. Fram
undir ævilok var Dísa við góða
heilsu, enda stundaði hún göngur
löngu áður en slíkt varð almenn
venja og í sund fór hún reglulega
fram á tíræðisaldur. Heilbrigt fólk
og gjörvilegt er frá henni komið og
hvatti hún afkomendur sína til
náms með ráðum og dáð. Fyrr á
árum komu Dísa og Baldur oft í
heimsókn að Úlfsstöðum og urðu
þá fagnaðarfundir með henni og
Áslaugu móður minni, sem lést fyr-
ir rúmum áratug. Ætla ég að nú
hafi enn orðið fagnaðarfundir með
þeim systrum og fleirum í þeim
frændgarði og að bjart muni vera
umhverfis hana frænku mína, sem
nú hefur lokið langri ævigöngu
sinni hér á jörð.
Steingerður Þorsteinsdóttir.
Ein skemmtilegasta minning mín
frá barnæsku er um heimsókn Dísu
frænku, svo sem hún var jafnan
kölluð, hingað að Úlfsstöðum í
Hálsasveit. Henni fylgdi alltaf svo
mikil glaðværð og hlýleiki og ávallt
var hún hér aufúsugestur ásamt
Baldri manni sínum. Seinna bætt-
ust börnin tvö, þau Lóa og Birgir, í
hópinn og enn síðar voru barna-
börnin með í för þegar þau Dísa
vitjuðu systur hennar og þeirrar
fjölskyldu allrar. Dísa var sérstak-
lega greiðvikin ættingjum sínum og
þegar við systurnar uxum úr grasi
og héldum til Reykjavíkur í at-
vinnuleit var jafnan leitað til Dísu,
sem ávallt var fús til að aðstoða
okkur á alla lund. Heimili hennar
og Baldurs stóð okkur alltaf opið
og ófá skipti þáðum við þar marg-
víslegar góðgerðir. Með þessum fá-
tæklegu orðum vil ég þakka hinni
góðu móðursystur minni fyrir
margvíslegan greiða sem hún gerði
mér á lífsleiðinni og læt jafnframt í
ljósi þá vissu að hún njóti nú á ný
samvista við eiginmann sinn og
systkini á fögrum framlífsstað.
Ragnhildur Þorsteinsdóttir.
Herdís Steinsdóttir