Skólablaðið - 01.02.1956, Blaðsíða 19

ÞVÍ DÆMIST RÉTT VERA, ,.
frh. af bls. 93.
98 -
talismans, elska þeir "frelsið og lýðræðið"
svo heitt, að þeir geta ekki fylgt kommún-
istum.
Það er því lærdómsríkt og ómaksins vert
að líta nánar á þennan liberalisma og at-
huga, hvernig hann hefur gefizt.
Liberalismi er þjóðmálastefna, sem rís
upp á blómatímum hvers þjóðskipulags,
þegar yfirráðastéttin hefur fest sig örugg-
lega í sessi, og jafnvægi og ró ríkir a. m.k.
á yfirborðinu. Hann er öfgalaus og hægfara
framfarastefna, sem kappkostar að bjarga
gömlum menningarverðmætum og hlúa að
sköpun nýrra. Hann berst fyrir mannrétt-
indum, skoðanafrelsi, prentfrelsi og öðru
slíku, að vísu án tillits til hvort ytri skil-
yrði slíkra réttinda eru fyrir hendi, svo að
oft verður þetta aðeins pappírsgagn.
Með harðnandi stéttaátökum verður þessi
stefna að víkja. Nýr flokkur kemur fram á
sjónarsviðið, flokkur sem vill rífa niður
ríkjandi skipulag, og það er ekki lengur
rúm nema fyrir tvo flokka; annars vegar
íhaldsmenn, er vilja viðhalda ríkjandi
skipulagi, hins vegar kommúnista eða
sósíalista, er vilja leggja það til hliðar.
Lýðræðinu, þessum leifum frá tímabili
liberalismans, er því aðeins viðhaldið, að
hinni ráðandi stétt takist að halda öllum
völdum þrátt fyrir það. Séu hins vegar
stéttaátökin svo hörð, að líkur bendi til að
alþýðan hremmi ríkisvaldið, hika borgar-
arnir ekki við að kasta af sér lýðræðisgrím-
unni og tryggja yfirráð sín í mynd fasismans.
Þetta var það, sem gerðist í Þýzkalandi
fyrir stríð. Sosíaldemókratar ríghéldu í
hin gömlu frelsishugtök liberalismans. Þeir
vildu að vísu breyta þjóðfélaginu, en eins
og Ó. J. ekki "hafna í kúgun og ófrelsi
kommúnismans". Þeir hjöluðu einnig á
móti öfgakenningum borgarastéttarinnar ;
þeir vildu lýðræði.
Með því afhentu þeir Hitler völdin og
innsigluðu um leið sinn eigin dauðadóm.
Frjálslyndið er fánýt, haldlaus og úrelt
dygð. Að beita því til að fjötra Fenrisúlf
vorra daga, auðvaldsófreskjuna, er jafn-
gagnslaust og að leggja hana í fjötra úr
hráka fuglsins, dyn kattarins, skeggi kon-
unnar og rótum fjallsins.
Á tímum semvorum; tímum hrikalegra
átaka gildir það eitt, "að hver, sem ekki
er méð mér, er á móti mér."
4.
Þar kemur að, að Ólafur verður við-
skila við stjórnmálin og leitar á náðir list-
arinnar. Mun þar flestum þykja sem Ó. J„
leiki á heimavelli og sé mér fyrir beztu
að kunna fótum mínum forráð. Samt sem
áður er ég ófáanlegur til að undirskrifa
vafningalaust eitt og annað, sem Ó. J„ held-
ur fram, einkanlega um listina og afstööu
hennar til fólksins. Þykir mér rétt, að sá
ágreiningur komi fram, fyrst ég á annað
borð er farinn að fetta fingur út í hugleið-
ingar skáldsins og þrátt fyrir að viðhorf
mín geti á engan hátt talist frumleg - því
miður.
Ó. J. farast orð á þessa leið: "já, list-
irnar. Margir munu telja, að þar reiki
feigir menn villistigu, þar sem listamenn
nútímans fara. " Það var og, en hví skyldu
þeim sköpuð svo meinleg örlög? Enn sem
fyrr veitir Ó. J. greið svör: "fremstu
listamenn vorir hafa fylgzt með tímanum,
en fólkið dregist aftur úr. " Og enn frem-
ur: "Ef fólk skilur ekki nútímalist, er það
sök þess sjáKs en ekki listamannanna. "
Með þessu hvítþvær Ó. J. stéttarbræður
sína og varpar allri sök á herðar fjöldans,
fólksins "sem hefur dregizt aftur úr„ "
Og hér skilur leiðir með okkur Ó„ J„, og
þykir mér leitt að njóta ekki samfylgdar
hans lengra áleiðis á listabrautinni.
Það er að sönnu rétt hjá Ó„ J„, að
fremstu listamenn okkar hafa fylgzt með
tímanum, en fremstu listamenn okkar eru
þeir, er hafa gert sér grein fyrir þeim
sannindum, er Ó. J„ sjálfur tilfærir og
Halldór Kiljan Laxness orðar svo: " Ef
lífæð aldarinnar er ekki upphaf sjálfs
listaverksins, mun það aldrei öðlast al-
mennt gildi. " Og slíkir listamenn eru
aldrei misskildir. Það má rangtulka verk
þeirra, rægja þá og ofsækja, gera þá land-
flótta eða hreinlega drepa þá - en ekki
misskilja, því að lífæð aldarinnar er uppi-
staðan í listsköpun þeirra. Því’ er það, að
þótt Ó. J. finni með réttu sárt til þess, að
listamenn nútímans séu misskildir og tor-
tryggðir á alla lund, þá er skýring hans á
því, sú. að fólkið hafi dregist aftur úr og
"skilji hvorki sjálft sig né samtíð sína"