Ísfirðingur - 15.12.1978, Blaðsíða 6

fSFIRÐINGUR
6
Sigurvin Einarsson
Þess hefir oft gætt í opin-
berum umræðum og ekki
síður í samræðum manna á
milli, að ekki séu allir jafnir
fyrir lögunum eins og það er
kallað. Þá er einkum átt við
það að þeir, sem mikils mega
sín að áhrifamætti eða efna-
hag, sleppi betur frá refsi-
vendi laganna en hinir, sem
minni máttar eru. Að sjálf-
sögðu fer þetta mjög eftir
réttarfari og réttarvitund
manna á hverjum tíma, en í
þeim efnum hafa orðið stór-
stígar framfarir á íslandi síð-
an þjóðin fékk fullveldi.
Þótt vitna megi til galdra-
brennualdarinnar, skal hér
ekkert dæmi dregið fram úr
því niðamyrkri grimmdar og
vitfyrringar, heldur tiltölu-
lega meinlaust dæmi af jafn-
réttismati yfirvalda á þeim
einveldistímum.
Það var árið 1680 að átján
ára piltur kom til náms í
Skálholtsskóla. Það var Jón
sonur séra Magnúsar Jóns-
sonar á Kvennabrekku í Döl-
um og konu hans Guðrúnar
Ketilsdóttur prests i
Hvammi. Ekkert skorti á
námshæfileika prestssonarins
frá Kvennabrekku, enda var
hann af gáfumönnum kom-
inn og fékk hann lofsverðan
vitnisburð 1683 hjá Þorði
biskupi Þorlákssyni. En það
SIGURVIN EINARSSON:
Hulinn verndarkraftur
sama ár eignast Jón son með
stúlku í Dölunum, Katrínu
Snorradóttur á Hnappstöð-
um i Laxárdal. A þeirn tím-
um var tekið hart á þeini
brotum og varð prestsonur
að gjalda fyrir þá yfirsjón.
Refsinging sem Jón Mag-
nússon fékk var sú, að hann
var sviptur rétti til embættis.
Þetta var harður dómur fyrir
prestssoninn, sem var að
læra til prestsembættis, en
ekki þýddi að deila við dóm-
arann. Jóni var þó ekki vikið
úr skóla og ekki hætti hann
námi af sjálfsdáðum. Það er
eins og hann sjálfur eða að-
standendur hans hafi hugsað
sem svo: „Kannske Eyjólfur
hressist“. Það kom líka fljót-
lega að því að Eyjólfur
hresstist. Skömmu eftir að
Jón hafði lokið námi eða
árið 1687, fékk hann fulla
uppreisn og þar með rétt til
prestsembættis. Synd hans
var fyrirgefin og hann á
grænni grein eins og ekkert
hefði í skorist. Það stóð held-
ur ekki á embættinu því að á
næsta ári fær hann konungs-
veitingu fyrir prestsembætti
i Hjarðarholti í Dölum, ná-
grannaprestakalli föður síns.
Nú virtist ekkert vera til
fýrirstöðu að prestssonurinn
frá Kvennabrekku yrði vígð-
ur til embættis sins að
Hjarðarholti. En þá skaut
upp óvæntri hindrun. Vænt-
anleg sóknarbörn Jóns
Magnússonar risu upp með
mótmæli gegn því að hann
yrði vígður prestur þeirra.
Þau töldu sig þekkja nógu
vel piltinn frá Kvenna-
brekku og kærðu sig ekkert
um hann sem sálusorgara
sinn. Og svo var barnsmóðir
hans þar í sveitinni. Þetta
mun prestssyninum hafa
þótt kaldar kveðjur og
nokkrum heilabrotum hefir
þetta valdið hinum konung-
legu yfirvöldum. Það varð
því töf á því að Jón fengi
vígslu. En eftir nokkrar
vangaveltur komust þó vald-
hafarnir að þeirri niður-
stöðu, að hinum tilefnislau.su
mótmælum Laxdæla skyldi
ekki ansað, en Jón vígður að
Hjarðarholti. Var svo gert
1689, eða ári síðar en ætlað
var í fyrstu.
Fáum sögum ferafhinum
nývígða klerki í Hjarðarholti
næstu árin. En níu árunt
síðar, eða 1698, ber þó nokk-
uð til tíðinda á ævibraut séra
Jóns, sem þá var kvongaður
virðulegri hefðarkonu. Hann
eignast erfingja í annað sinn,
en þó ekki með eiginkon-
unni. Nú syrti í álinn fyrir
presti. Hvað var það þótt
ógiftur skólasveinn misstigi
sig á móts við þetta að
kvongaðan prestinn skyldi
henda slíkt. Þung var refs-
ingin fvri'r hið fyrra brot,
þótt vel hafi úr ræst, en nú
yrði refsingin að sjálfsögðu
þyngri.
Eftir hæfilega umhugsun
yfirvalda var dómur felldur
yfir séra Jóni. Hann skyldi
sviptur kjóli og kalli og
hverfa á brott frá Hjarðar-
holti. í maílok næsta ár yfir-
gaf svo hinn brottrekni prest-
ur staðinn og hafa Laxdælir
sennilega grátið hann þurr-
um tárum. Séra Jón fiuttist
þó ekki langt frá sveitungum
sínum. Hann lét sér nægja
að fiytjast niður í Búðardal
og setjast þar að.
Telja má víst að ýmsir
Dalamenn hafi fundið til
með séra Jóni, eins og nú var
komið högum hans. En hann
var enginn niðurbrotinn
maður þrátt fyrir þetta, öðru
nær. Hann hafði heldur ekki
ástæðu til að vera það. Hann
lumaði á vitneskju um næsta
áfanga á ferli sínum, sem
fæstum var kunnugt um. Og
það kom brátt í ljós hver
hann var. Réttum tveimur
mánuðum eftir hann kvaddi
Hjarðarholt við litla sæmd
var honum veitt nýtt em-
bætti og öllu virðilegra en
hið fyrra. Hann varð sýslu-
maður í Strandasýslu. Rögn-
valdur Sigmundsson sýslu-
maður Strandamanna, mik-
ill vinur séra Jóns, stóð upp
úr embætti sínu í þágu hans,
svo að hann fengi embættið,
en gerðist sjálfur bóndi í
Fagradal. Margan manninn
mun hafa grunað að þessi
hrossakaup hafi varla farið
fram án vitundar, eða frum-
kvæðis viðkomandi yfirvalda.
En klerkurinn fyrrverandi
hafði hlotið notadrjúgan sess
og fyrri syndir gleymdar og
grafnar.
Ekki þótti yfirvöldum að
verðleikum Jóns Magnús-
sonar væru nógu mikill sómi
sýndur með sýslumannsem-
bættinu einu. Á næsta ári.
árið 1700, gerði lögmaður
hann að lögsagnara sínum í
Dalasýslu og þar með var
Jón orðinn tvöfaldur em-
bættismaður. Sat hann í
Búðardal næstu árin og hefir
varla unað hag sínum lakar
en í Hjarðarholti.
Árið 1707 varð enn nokk-
ur breyting á högum Jóns
sýslumanns. Að frumkvæði
lögmanns fékk hann sýslu-
skifti, sleppti Strandasýslu
en varð sýslumaður i Dala-
sýslu. Þar með er hann orð-
inn konunglegt yfirvald allra
Dalamanna. Varð nú varla
hærra komist að sinni.
Þessi dýrð stóð þó ekki lengi.
Á næsta ári, þ.e. 1708, brýt-
ur hann boðorðin í þriðja
sinn og eignast erfingja utan
hjónabandsins. Hamingjusól
hans hafði skyndilega for-
myrkvast og refsivöndur lag-
anna á lofti. Nú varð dómur-
inn yfir Jóni sýnu harðari en
áður eins og við mátti búast,
enda ákvæði Stóradóms ótví-
ræð í þessum efnum. Jón var
sviptur sýslumannsembætt-
inu, gerður brottrækur úr
héraðinu og það sem verra
var, hann var dæmdur til
húðláts. Illa var nú komið
fyrir prestinum, lögsagnar-
anum og sýslumanninum
að eiga nú að kaghýðast eins
ogjón Hreggviðsson.
Ekki var undankomu auð-
ið. Jón varð að láta af sýslu-
mannsembættinu og hverfa
brott úr Dölum. Settist hann
að á Ásgeirsá í Húnaþingi,
sem var séreign konu hans
og tók sér fyrir hendur að
kenna skólanemendum. En
hvað um hýðinguna, sem var
kjarni refsingarinnar? Þar
kom konungsvaldið til skjal-
anna og leysti Jón undan
þeirri raun af miskunsemi
sinni. Þar með var sárasti
broddurinn brotinn af refs-
ingunni og gat hann nú and-
að léttar.
Það segir fátt af Jóni
næstu árin, er hann stundaði
búskapinn og kennsluna á
Ásgeirsá. En árið 1717 rofar
enn til í lofti. Þá fær Jón eitt
embættið enn, hann verður
klausturhaldari á Reyni-
stað í Skagafirði. En það fór
eins og oft áður að gæfan
reyndist hverful. Árið eftir
varð hann að sleppa þessu
síðasta embætti sínu, þar
sem hann hafði ekki ráð á að
setja veð fyrir afgjaldi klaust-
ursins. Enn verður Jón að
hrekjast úr stað og fiuttist nú
að Sólheimum í Sæmundar-