Morgunblaðið - 25.03.2010, Qupperneq 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. MARS 2010
Sjónarspil Gosið á Fimmvörðuhálsi er enn jafnstórfenglegt og í byrjun en mælingar benda til að þrýstingur í eldstöðinni hafi ekki minnkað. Því er best að hætta sér ekki of nærri.
RAX
ÞINGMAÐ-
URINN Ragnheið-
ur Elín Árnadóttir
skrifar pistil í
Morgunblaðið
mánudaginn 22.
mars undir yf-
irskriftinni „Póli-
tískt met í hræsni“.
Þar gerir hún að
umfjöllun sinni
ákveðið verkefni
sem hún segir hafa
verið unnið að „um margra mán-
aða skeið í nánum tengslum við
stjórnvöld í landinu og sveit-
arstjórnir á svæðinu“. Þar vísar
hún til áforma fyrirtækisins
E.C.A. Program (www.eca-
program.com) sem eins og kunn-
ugt er hefur látið kanna mögu-
leika á skráningu og leyfi fyrir
flugi herflugvéla á vegum fyr-
irtækisins í íslenskri lofthelgi.
Athygli vekur að forsvars-
menn ríkisstjórnarinnar virðast
lítið kannast við umræður um
þetta tiltekna mál sem bendir til
þess að verið sé að vinna að því á
öðrum vettvangi, hvar svo sem
það kann að vera.
Þingmanninum er tíðrætt um
„siðferðismörk“ starfsfélaga síns
á Alþingi og setur í leiðinni póli-
tískt met í rökleysu sem jafnvel
taglhnýtingur hennar úr Vest-
mannaeyjum hefði varla getað
leikið eftir.
Ég hef vissulega miklar
áhyggjur af því að fólk með lág
eða alls engin siðferðismörk
skuli sitja á Alþingi og í sveit-
arstjórnum í umboði margra
kjósenda úr Suðurkjördæmi.
Með þeirra velþóknun hefur út-
sala á íslenskum auðlindum til
siðlausra alþjóðlegra gróðafíkla
nýlega fengið grænt ljós og það
án þess að stjórnarskrárvarin
takmörkun á við-
skiptum með nátt-
úruauðlindir hafi lit-
ið dagsins ljós. Að
þeirra frumkvæði
stefnir einnig í að á
Reykjanesi einu
saman verði 900
megavöttum af um-
hverfisvænni orku á
spottprís spanderað
í framleiðslu á 500
þúsund tonnum af
áli á ári hverju en
það eru um 23.500
kíló á hvern íbúa svæðisins. Arð-
urinn rennur að mestu leyti í
vasa alþjóðlegra auðhringja á
sama tíma og verið er að skera
niður alla þjónustu í heilbrigð-
iskerfi og menntakerfi og hækka
skatta.
Fróðlegt væri að heyra hvort
fyrirhuguð starfsemi „Vít-
isengla“ á Suðurnesjum rúmist
einnig innan siðferðismarka
þessara „sjálfstæðu“ stjórn-
málamanna. Spurningin yrði þá
hvort Vítisenglar innheimti
verndartolla af málaliðum
E.C.A. eða öfugt? Það yrði alla
vega verðugt verkefni fyrir
„stjörnulögfræðinga“ að fá úr
því skorið.
Eftir Sigurð Hr.
Sigurðsson
ȃg hef vissulega
miklar áhyggjur
af því að fólk með lág
eða alls engin siðferð-
ismörk skuli sitja á
Alþingi og í sveit-
arstjórnum í umboði
margra kjósenda úr
Suðurkjördæmi.
Sigurður Hr.
Sigurðsson
Höfundur er kvikmyndagerð-
armaður og varaformaður BH.
Siðferðis-
mörk stjórn-
málamanna
NÚ ÞEGAR margir
eru í greiðsluvandræð-
um og sjá ekki fram á að
geta staðið í skilum eru
ábyrgðarmenn uggandi
um stöðu sína. Mjög
stór hluti Íslendinga er í
ábyrgð vegna fjár-
skuldbindinga annarra,
og fyllilega eðlilegt að
þessi hópur hafi áhyggj-
ur. Í fyrravor tóku loks
gildi lög um ábyrgð-
armenn, og má raunar furðu sæta að
slík lög hafi ekki verið sett fyrr þegar
ljóst er að þau varða svo stóran hóp
þjóðarinnar. Áður var þó í gildi sam-
komulag um notkun ábyrgða á skuldum
einstaklinga, sem Neytendasamtökin,
Samtök fjármálafyrirtækja og stjórn-
völd stóðu að. Samkomulagið hefur skil-
að ágætis árangri og t.a.m. eru nokkur
dæmi þess að ábyrgðarskuldbinding
hafi verið felld úr gildi vegna þess að
lánveitandi uppfyllti ekki skyldur sínar
samkvæmt samkomulaginu. Hins vegar
er auðvitað nauðsynlegt að hafa reglur
um stöðu ábyrgðarmanna bundnar í lög.
Helstu efnisreglur samkomulagsins
og nú laganna kveða á um greiðslumat
við lántöku, og upplýsingagjöf til
ábyrgðarmanns fyrir gerð ábyrgð-
arsamnings og á meðan hann er í gildi.
Þannig er skylt að greiðslumeta lántaka
í öllum tilvikum eftir gildistöku laganna,
en áður var sú skylda bara til staðar ef
höfuðstóll var hærri en 1.000.000 kr. Áð-
ur en ábyrgðarmaður gengst í ábyrgð
er lánveitanda svo skylt að upplýsa
hann skriflega um þá áhættu sem felst í
því og veita ýmsar upplýsingar um lán-
ið, fjárhæð þess og skilmála, um nið-
urstöðu greiðslumats, hvert hægt sé að
leita vegna ágreinings, o.s.frv. Þessar
skyldur fara eftir ákvæðum sam-
komulagsins vegna ábyrgðarsamninga
sem gerðar voru fyrir gildistöku lag-
anna, en um nýrri samninga gilda
ákvæði laganna.
Eftir að ábyrgðarsamningur hefur
verið gerður er svo skylt að tilkynna
ábyrgðarmanni m.a. um vanskil á láninu
og um hver áramót á að
senda ábyrgðarmanni yf-
irlit um stöðu lánsins. Ef
lánveitandi vanrækir þessar
skyldur á ábyrgðarmaður
ekki að gjalda fyrir það og
ef vanræksla er veruleg fell-
ur ábyrgðin niður. Þá má
ekki gjaldfella allt lánið
gagnvart ábyrgðarmanni
nema honum hafi áður verið
boðið að greiða þær afborg-
anir sem komnar voru í van-
skil. Það sem gerir lögin
helst frábrugðin sam-
komulaginu er annars veg-
ar það að lögin gilda líka um það þegar
einstaklingar gangast í ábyrgð vegna
skuldbindinga fyrirtækja í eigu ann-
arra, en samkomulagið gilti bara um
skuldir einstaklinga. Hins vegar er svo
það að samkvæmt 8. gr. laganna má
ekki gera aðför í fasteign þar sem
ábyrgðarmaður eða fjölskylda hans býr
ef ábyrgðin felst í persónulegri ábyrgð.
Jafnframt má alla jafna ekki krefjast
gjaldþrotaskipta á búi ábyrgðarmanns
ef kröfu má rekja til persónulegrar
ábyrgðar. Þessi regla laganna gildir þó
bara um ábyrgðir sem stofnað er til eft-
ir gildistöku laganna.
Á mannamáli þýðir þetta að ef maður
er persónulega ábyrgur (þ.e. lofar að
greiða skuldina án þess að sérstök eign
sé veðsett vegna hennar) fyrir skuld
einhvers annars er ekki hægt að svipta
hann heimili eða krefjast gjald-
þrotaskipta. Reikna má með að þetta
hafi einfaldlega þau áhrif að menn fái
ekki að gangast í persónulega ábyrgð
nema eiga margar fasteignir, og þar
með er meginþorri fólks útilokaður frá
því að gangast í persónulega ábyrgð.
Hins vegar gildir þessi regla ekki ef
ábyrgðarmaður veðsetur eign sína til
tryggingar vegna láns til annars manns.
Því má reikna með að lánveitendur
krefjist hér eftir veðsetningar á fast-
eignum ábyrgðarmanns, en þá má gera
aðför í þeim eignum. Þannig hefur þessi
regla, sem lítur vel út á pappír, hverf-
andi áhrif á áhættu lánveitenda.
Helstu rökin fyrir ábyrgðar-
mannakerfinu eru þau að með því móti
eigi ungt fólk auðveldara með að nálg-
ast lánsfjármagn. Ýmsir gallar eru á
þessari röksemdafærslu og ekki má
gleyma því að almennt gera aðilar
samnings, þ.e. í þessu tilviki lántaki og
lánveitandi, ekki samning nema hann sé
báðum til hagsbóta. Það er vissulega
lánastofnunum til hagsbóta að lána pen-
inga enda veltur afkoma þeirra m.a. á
vaxtatekjum. Þá er einnig stór hópur
ungs fólks sem ekki býr að frændgarði
stöndugra ábyrgðarmanna og hefur því
verið í vandræðum með að fá fyr-
irgreiðslu, þrátt fyrir ábyrgð-
armannakerfið. Með reglum um ábyrg-
ari lánveitingar ætti einnig að draga
stórlega úr vanskilum ungs fólks og þar
með ætti ekki að vera þörf á veitingu
ábyrgða. Því er það mun eðlilegra til
framtíðar að setja reglur um ábyrgar
lánveitingar. T.a.m. þarf að vera til
raunhæfur neyslustaðall sem greiðslu-
mat getur byggt á en hingað til hefur
tíðkast að áætla fólki hlægilegar upp-
hæðir í framfærslu þegar greiðslugeta
er metin. Þá er það einnig eðlilegt að
lánveitendur, en ekki bara lántakar og
fjölskyldumeðlimir þeirra (þ.e. ábyrgð-
armenn), beri einhverja áhættu af lán-
veitingum.
Lánveitendum er sjálfum frjálst að
velja hverjum þeir lána og það ætti að
vera ákveðið á grundvelli tekna, eigna-
stöðu og fjármálasögu viðkomandi en
ekki því hvort afi hans eða amma eru
stóreignafólk. Ekki þarf að fjölyrða um
það að lánveitendur hafa á und-
anförnum árum farið langt fram úr sér í
lánveitingum og ættu þá í það minnsta
að sitja í súpunni ásamt lántökum.
Eftir Hildigunni
Hafsteinsdóttur »Ekki þarf að fjölyrða
um það að lánveit-
endur hafa á undan-
förnum árum farið langt
fram úr sér í lánveit-
ingum og ættu þá í það
minnsta að sitja í súpunni
ásamt lántökum.
Hildigunnur
Hafsteinsdóttir
Höfundur er lögfræðingur
Neytendasamtakanna.
Um ábyrgðarmenn
og ábyrgð í lánveitingum