SunnudagsMogginn - 31.07.2011, Qupperneq 26

26 31. júlí 2011
F
jöldamorðin í Noregi vöktu óhug víða um
heim og hvarvetna þóttu þau mikil frétt.
Hryðjuverk hafa víðar valdið miklu
mannskæðari hörmungum en þarna voru.
Margt voðaverkið var unnið þegar gamla Júgó-
slavía var í andarslitrunum eftir að hinn þungi
hrammur Titos skæruliðaforingja og síðar forseta lá
ekki lengur yfir landinu. Tugir þúsunda voru þá
myrtir í þjóðernishreinsun og dæmi voru um að
ungir piltar væru teknir af lífi hundruðum og þús-
undum saman og hollenskir friðargæsluliðar á veg-
um Sameinuðu þjóðanna stóðu hjá og höfðust ekki
að, enda fáliðaðir. Er sá atburður svartur blettur á
SÞ og friðargæsluhlutverki þeirra. Hundruð þús-
unda varnarlauss fólks hafa verið felld í átökum á
einstökum svæðum í Afríku og bætist sá hroði við
þann ógnartoll sem hungurvofan hrífur þar
löngum með sér en hún fer þar mikinn einmitt
þessa dagana, og virðist alþjóðlega samfélagið
litlum vörnum koma við, því ekki verður trúað að
því sé sama um alla þá eymd, þótt það líti helst út
fyrir það í augnablikinu.
Norsk sorg á greiða leið í íslensk hjörtu
En allar þessar miklu hörmungar breyta engu um
það né gera það undarlegt að atburðirnir í Noregi
leggist tilfinningalega þungt á okkur Íslendinga,
svo ekki sé talað um norsku þjóðina sjálfa.
Bréfritari hefur heyrt þá tölu nefnda að nærri 40
þúsund manns farist í bílslysum í Bandaríkjunum á
ári hverju eða liðlega 100 manns á hverjum degi.
Það eru margfalt fleiri dauðsföll en fréttir berast af
hjá herjum bandamanna í Afganistan eða Írak. En
sú talnalega staðreynd dregur ekki að neinu leyti úr
frásögnum af föllnum í fyrrnefndum stríðsátökum í
Írak og Afganistan. Og sama gildir um hryðjuverk
og glæpi gegn mannkyni eins og þau eru nú skil-
greind, sem framin voru í Bosníu og Kosovo eða
einstökum löndum Afríku. Eitthundrað banaslys í
umferð er daglegt brauð í Bandaríkjunum en
breytir því ekki að sérhvert slíkt atvik er mikil frétt
á Íslandi. Fjöldamorðin í Noregi eru sinnar teg-
undar, óháð öllu því sem áðan var nefnt. Þau eru
ógurlegur minnisvarði um morðæði og miskunn-
arleysi, bylmingshögg á norska þjóðarsál og högg-
bylgjan barst til Íslands, vegna þess að þar áttu
menn eina sál með góðri vinaþjóð.
Umræðan veltist víða
Í kjölfar harmleiksins hefur orðið mikil umræða í
Noregi og þeim löndum sem láta sig málið mest
varða og eru, næst Norðmönnum sjálfum, dýpst
snortin. Samúð og samkennd er þar fyrirferðar-
mest, svo sem vænta mátti, en einnig angist og
óöryggi og spurningar, sem ekki bíða svars, um
hvernig slíkt gat gerst, hvers vegna og hvernig slík
mannvonska gat búið um sig í einum manni og þar
fram eftir götunum.
En það hefur einnig vottað fyrir því að þeir sem
pólitíkin hreyfir mest við, svo ekki sé sagt blindi,
reyni að beina hinu tilfinningalega sprengjuefni í
sér hagfelldan farveg. Morðinginn er sagður
„hægri öfgamaður.“ Nú getur verið að sú skil-
greining hafi einhvers staðar lögformlega merk-
ingu. Sé svo liggur hún ekki á lausu. Helst virðist
hún notuð sem andhverfan við trúarofstæki á borð
við það sem hefur verið drifkrafturinn í haturs-
herferð bin Ladens og samtaka hans og ýmissa
undirdeilda mislaustengdra við móðurskipið, sem
hann stýrði. Að minnsta kosti er fátítt eða næstum
óþekkt að fréttaskýrendur tali um hreyfingar
„vinstri öfgamanna.“ Meira að segja hér á landi
spruttu upp framámenn í einum ónefndum stjórn-
málaflokki sem héldu því fram að þeir sem legðu
áherslu á að Breivik sem gengist hefur við gjörðum
sínum, en ekki glæpnum (!), væri sjúkur, brengl-
aður eða geðveikur væru meðvitað að leitast við að
draga athyglina frá þeim stóru sannindum að
þarna færi hægri maður, að vísu í ofsafengnasta
kantinum. Þarna hafa menn farið illilega út af
sporinu. Þeir hafa það vissulega sér til afsökunar að
erfitt er að halda jafnvægi á meðan höggbylgja
óhugnaðarins skellur á. Hafa verður í huga að þeg-
ar almenningur talar um að einhver athöfn bendi
til brenglunar og sá sem eigi hlut að henni sé sjúkur
eða geðveikur er ekki um fræðilega einkunnagjöf
að tefla. Orðin eru eingöngu tilfinningaleg og þau
eru í góðu samræmi við máltilfinningu fólks og
eiga sér góða stoð í afstöðu til tiltekinnar hegðunar.
Hversu oft höfum við, hvert og eitt, ekki muldrað
við sjálf okkur slík orð eða önnur með sömu merk-
ingu, þegar fréttir hafa borist um meðferð fullorð-
ins fólks á börnum og unglingum, jafnvel þeim
sem viðkomandi var treyst fyrir og átti alls kostar
við. Í slíku felst svo sannarlega enginn vísindalegur
dómur heldur aðeins tilfinningalegur. Og allra síst
felst í þeim hugsunum afsökun eða réttlæting á
hinu vonda verki. Geðvísindin, sem slík, eru miklu
flóknara dæmi og þótt þekking í þeirri grein fari
vaxandi ár frá ári er hún fjarri því að vera full-
komin nákvæmnisvísindi, enn sem komið er, og
margt lýtur þar getgátum og mati. Þótt almenn-
ingur hér á landi sem annars staðar hafi kveðið upp
þann dóm að Breivik sé „augljóslega geðveikur,“
þá eiga vísindin, að fyrirlagi norsks dómstóls, eftir
að leggja sitt mat á það álitaefni. Og í framhaldinu
verða hinir sérfróðu og loks dómstóllinn einnig að
svara spurningunni um það, hvort sú geðveiki,
teljist hún fræðilega vera til staðar, leiði til þess að
hinn ákærði teljist ósakhæfur eða sé ábyrgur þeirra
gerða sem hann hefur játað og hvort hann skuli því
hljóta dóm í samræmi við þau refsiréttarákvæði
sem gilda eða, ef svo sé ekki, sæta öryggisgæslu þar
til hann verður ekki lengur talinn ógn við sitt um-
hverfi.
Í þéttri þoku týnast hægri
og vinstri og allar áttir
Hugtökin hægri og vinstri í stjórnmálum eru
nokkuð þokukennd, en þó vissulega til leiðbein-
ingar, þótt í sumum tilvikum séu þau fjarri því.
Nýverið var birt mynd á vefnum frá því er Störe,
utanríkisráðherra Noregs, sótti Útey, vettvang
voðaverkanna, heim, áður en að morðaldan skall á
eynni. Þar tekur ungliðahreyfing Verkamanna-
flokksins á móti honum með áskorunum um að
Noregur setji viðskiptabann á Ísrael. Slíka skoðun
er öllum frjálst að hafa uppi. En er hún til hægri eða
vinstri? Hefur hún eitthvað að gera með hægri eða
vinstri? Í grófum dráttum er hægri gjarnan tengt
trú fylgismanna við frjálsan markað og takmarkað
ríkisvald en þó öflugt á þeim sviðum sem það þykir
eiga við. Vinstrið hafi meiri trú á að sanngirni
gagnvart þeim sem lakara standi sé líklegri að
koma frá almannavaldinu og því skuli félags-
hyggjumenn leitast við að tryggja jöfnun með
skattheimtu annars vegar og dreifingu fjármuna í
framhaldinu til þeirra sem minna eiga. Þá eru
hægri menn stundum taldir hægfara og sagðir
tregir til að gera breytingar nema þær séu örugg-
lega til bóta. Vinstrimenn kalla þá því „íhald“ eða
„afturhald,“ ef uppnefna er þörf og fá þá gjarnan
stimpla á borð við „skattpíningarmenn“ og
„kommar“ í sinn hlut. Á allra síðustu árum hafa
mál til að mynda þróast svo að vinstrimenn fjand-
skapast við Ísrael, sem svo sannarlega á ekki að
vera hafið yfir gagnrýni, en virðast loka augunum
fyrir grimmdarverkum hópa og ríkja, sem um-
kringja hið smáa lýðræðisríki (40 prósent af stærð
Íslands) og íslenskir ráðherrar í vinstristjórn eiga
fundi með öflum sem ekki fordæma hryðjuverk,
eins og þau séu jafningjar lýðræðislegra kjörinna
stjórnvalda. Og hinir sömu hreykja sér af því að
Reykjavíkurbréf 29.07.11
Það villist margur í þokunni