SunnudagsMogginn - 31.07.2011, Side 35

31. júlí 2011 35
G
erður Aagot Árnadóttir er heimilislæknir í Garðabæ en er jafnframt for-
maður Landssamtakanna Þroskahjálpar. Hún hefur sem heimilislæknir
mikla reynslu af meðhöndlun geðraskana en hún hefur jafnframt unnið
að þróun geðheilbrigðisþjónustu við fólk með þroskahamlanir.
Gerður segir stóran hluta af þeim málum sem koma inn á borð hjá heilsugæslunni
hafa með geðheilsu að gera og að starf heimilislækna á þessu sviði sé of oft van-
metið. „Fólk getur verið að takast á við erfið vandamál eða áföll og það þarf stuðn-
ing við þau. Þá kemur einnig fólk með mjög erfiða króníska geðsjúkdóma og margt
fólk með flókinn vanda er til meðferðar innan heilsugæslunnar. Þetta er því stór
hópur. Það sem okkur hefur vantað
er að vissu leyti tími þar sem stuðn-
ingsmeðferð í viðtölum er tímafrek.
Tímarnir eru þó sveigjanlegir og ef
okkur finnst þörf á getum við bókað
tvöfaldan tíma og enginn fer að
henda fólki út þó að tíminn sé form-
lega liðinn. Margir heimilislæknar
hafa kynnt sér hugræna atferl-
ismeðferð og stunda hana upp að
vissu marki.
Það sem skortir þó tilfinnanlega er
að bjóða upp á sálfræðiþjónustu en
hún er að sjálfsögðu ekki greidd af al-
mannatryggingakerfinu. Það er því
töluverður hópur af fólki sem hefur
ekki haft ráð á þeirri þjónustu. Það
sem kannski vantar í samfélaginu er
betra aðgengi að niðurgreiddri sál-
fræðiþjónustu. Fólk vill leita með
þennan vanda til heilsugæslunnar og
þarna væri hægt að gera gríðarlega
góða hluti. Staðan er bara sú að það
hefur verið skorið svo gríðarlega
mikið niður. Við gætum gert miklu
betur og allir sjá heilsugæsluna sem
lausn við allskyns vanda. Samt sem
áður er þar skorið mest niður sem
verður að teljast algjörlega galin að-
ferðafræði.“
Tilraunir með sálfræðiþjónustu
„Fyrir nokkrum árum var haldið
námskeið í hugrænni atferlismeðferð
fyrir heimilislækna af sálfræðingum á
geðdeild LSH. Þá komu einnig sál-
fræðingar frá LSH og buðu upp á
hópmeðferð í hugrænni atferlismeðferð á nokkrum heilsugæslustöðvum og heim-
ilislæknar
sáu um að vísa sjúklingum til þeirra. Í báðum tilfellum var um mjög vel heppn-
aðar aðgerðir að ræða. Þetta er ódýr og mjög gagnleg aðferðafræði sem því miður
hefur ekki orðið framhald á.
Langstærsti geðheilbrigðisþjónustunnar er í heilsugæslunni þó ekki sé mikið talað
um það. Líklega má segja að stundum séum við að skrifa út of mikið af lyfjum, þeg-
ar sumt fólk þyrfti á markvissri sálfræðimeðferð að halda sem er ekki í boði. Þá þarf
að nota lyfin sem eru ódýr og mjög gagnleg í mörgum tilfellum og geta hjálpað fólki
að takast á við vandann sem það stendur frammi fyrir. Þá myndast oft mun betri
grundvöllur til að vinna á hinu raunverulega vandamáli sem fólk glímir við.“
Þjónusta við börn
Gerður segir að heilsugæslan sinni mikilli þjónustu við börn og unglinga. „Á nokkr-
um stöðvum hefur verið komið fyrir teymum bæði á höfuðborgarsvæðinu og úti á
landi. Þar er unnið bæði fyrirbyggjandi starf og meðferðarstarf. Það hefur ekki
vantað upp á greiningarnar en það sem hefur vantað er meðferð. Sálfræðingar hafa
verið ráðnir inn í heilsugæsluna til að sinna henni í samvinnu við heimilislækna en
það vantar bara miklu meira. Eftir þessu hefur verið kallað í mörg ár af því að við
vitum hversu árangursríkt starfið er og ekki síst með tilliti til forvarna. Þar er unnið
með skólum og nærumhverfi barna og tekist er á við vandann áður en hann verður
óyfirstíganlegur. Þessu starfi á að hlúa að en það hefur ekki verið gert.“
Geðheilbrigði og þroskahömlun
Eitt af því sem Gerður hefur sinnt í starfi sínu hjá Þroskahjálp er staða geðheilbrigð-
ismála á meðal fólks með þroskahamlanir. „Þetta er einn af þessum hópum sam-
félagsins sem verða útundan. Á meðal fólks með einhverfu eða þroskahömlun er
hærri tíðni geðraskana. Á meðal einhverfra er þráhyggja og áráttukennd hegðun
eitt af greiningarmerkjunum og tengist kvíða. Einkenni geðraskana koma oft fram á
annan hátt hjá þessum einstaklingum og þeir eiga minni möguleika á að tjá sig um
það hvernig þeim líður. Í gegnum tíðina hefur þunglyndi eða kvíði verið tengt fötl-
uninni og ekki verið álitið sjálfstætt vandamál. Við höfum upp á síðkastið verið í
samvinnu við Pál Matthíasson og geðdeildina á Landspítalanum vegna þess að sér-
hæfingin sem þarf til að kljást við þessi vandamál er mjög mikil. Nú er verið að þróa
samstarf við göngudeildina á Kleppi þar sem mjög áhugavert starf er unnið. Stærsti
hluti þessa hóps fær þó sína þjónustu hjá heilsugæslunni.
Heilsugæslan
sinnir stærstum
hluta vandans
Gerður Aagot Árnadóttir heimilislæknir og
formaður Landssamtaka Þroskahjálpar.
’
Staðan er bara sú að
það hefur verið skorið
svo gríðarlega mikið
niður. Við gætum gert miklu
betur og allir sjá heilsugæsl-
una sem lausn við allskyns
vanda. Samt sem áður er þar
skorið mest niður sem verður
að teljast algjörlega galin að-
ferðafræði.“
Morgunblaðið/ÞÖK
geðveiki. „Það er tími til kominn að ræða opinskátt um
veikindin og segja sögur þeirra sem þjást. Það er líka mik-
ilvægt að segja sögur þeirra sem sigruðu í baráttunni við
geðveikina því þeir eru margir og kraftaverkasögurnar
áhrifaríkar. Það er alltaf von og meðferðarúrræðin verða
betri og öflugri með degi hverjum.“
Málefni aldraðra
„Við erum alltaf að verða eldri og
þá verða algengustu sjúkdómarnir
kvíði og þunglyndi. Tíðnin eykst
verulega þegar fólk hættir að vinna
svo eru ýmsir álagspunktar sem
koma þegar fólk missir maka og
vini. Ofan á þetta bætist svo skert
líkamleg geta og sjúkdómar á borð
við Alzheimer. Þannig að engan
skyldi undra að tíðni sjálfsvíga
aukist á þessum árum. Það er ekki
eðlilegt að aldraðir einangrist með
tilheyrandi depurð og kvíða. Oft
tekur fólk að drekka of mikið sem
er vaxandi vandamál. Þarna skipt-
ir fræðsla miklu máli og lyf hjálpa í
mörgum tilfellum. Vandamálið er
hinsvegar að fólk leitar sér ekki
hjálpar og gjarnan er það heilsugæslan eða læknar annars
staðar sem eru glöggir og hvetja það til þess.
Þetta er gott dæmi um hvernig umræða gæti hjálpað
þar sem úrræðin væru til. Fólk er oft að leita sér aðstoðar
við einhverjum öðrum vandamálum þegar hinn raun-
verulegi vandi liggur í geðinu. Allt of oft lítur það svo á að
þetta sé eðlilegur hluti af öldrun þegar það er alls ekki
svo.
’
Það er ekki eðlilegt að
aldraðir einangrist með
tilheyrandi depurð og
kvíða. Oft tekur fólk að drekka
of mikið sem er vaxandi
vandamál. Þarna skiptir
fræðsla miklu máli og lyf hjálpa
í mörgum tilfellum. Vandamálið
er hinsvegar að fólk leitar sér
ekki hjálpar og gjarnan er það
heilsugæslan eða læknar ann-
ars staðar sem eru glöggir og
hvetja það til þess.