Saga - 2002, Qupperneq 114

112
KRISTRÚN HALLA HELGADÓTTIR
Halldór greindi í skýrslum sínum til landlæknis nákvæmlega
frá framvindu mála og taldi hann húsakynni, hreinlæti og hvers
konar þrifnað fara mjög batnandi ár frá ári og hafa „tekið stór-
miklum framförum nú á síðustu árum."64 í brjósteldi greindi Hall-
dór einnig árangur erfiðis síns því allvíðast hefðu mæður orðið
börn sín á brjósti þar sem því væri við komið. Meðferð ungbama
sagði hann orðna síst lakari en þar sem hann þekkti til annars
staðar á landinu.65
Lokaorð
Á þeim þrjátíu ámm sem hér eru til umfjöllunar dró mjög úr img-
bamadauða í Nesþingum. Um 1880 létust tæplega 300 ungböm af
1000 fæddum en um 1910 var hlutfallið komið niður í tæplega 90.
Þetta þýðir um 4,1% lækkun imgbarnadauðans að meðaltali á ári
hverju. Ungbarnadauðinn var afar hár í Nesþingum á 19. öld og
það var ekki fyrr en á síðasta áratug aldarinnar sem greina má
lækkun að einhverju ráði en þá er hann kominn niður í 146%o. Það
er engin einhlít skýring á þessari miklu lækkun en þó má segja að
aukið brjósteldi hafi vegið þar þungt auk þess sem fleiri samverk-
andi þættir komu við sögu.
Fátækt var mikil yst á nesinu vegna aflaleysis seinni hluta ald-
arinnar en þangað streymdi fólk sem ekki fann sér bjargræði ann-
ars staðar. Fátæktin endurspeglaðist m.a. í bágbornum húsakynn-
um íbúanna, sérstaklega í sjóþorpunum. Loftið innandyra var afar
óheilnæmt ungbörnum og reyndist erfitt að koma þar við sótt-
vörnum eða öðrum þrifnaði. Óþrifnaður var mikill bæði innan- og
utandyra eins og ljóslega kemur fram í skýrslum læknanna. Fæði
var mjög einhæft og þá sérstaklega er leið á veturinn og í aflaleysi
hálfsvalt fólkið.
Á síðari hluta 19. aldar var markvisst unnið að því að læknis-
væða allt landið og fjölgaði læknishéruðum úr sjö frá því um
miðja öldina í 42 um aldamótin. Á sama tíma fjölgaði ljósmæðrum
einnig og menntun varð útbreiddari innan stéttarinnar. Vitundar-
vakning varð meðal lækna og ljósmæðra sem birtist í auknu hrein-
læti og sótthreinsun. Eins konar herferð fór af stað með Jónas
64 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna. 7. aukalæknishérað 1906.
65 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna. 7. aukalæknishérað 1907.