Saga - 2002, Side 178

176
SVERRIR JAKOBSSON
Gárur á sléttu yfirborði?
„Þorgils hét maðr ok var Oddason. Hann var höfðingi mikill.
Hann bjó á Staðarhóli í Saurbæ."113 Svo hefst saga Sturlu Þórðar-
sonar í Hvammi, sem fjallar um það hvernig skipti á mannvirðing
með Sturlu og afkomendum Þorgils. Þeirri sögu lauk ekki fyrr en
með andláti sonarsonar hans, Sturlu Þórðarsonar lögmanns í
Fagurey, sem andaðist „nær sjautugr" 30. júlí 1284. „Var líkami
hans færðr á Staðarhól ok jarðaðr þar at kirkju Pétrs postula, er
hann hafði mesta elsku á haft af öllum helgum mönnum."114 Ætli
það sé hending að Sturlunga sögu lýkur þar sem hún hófst, á
Staðarhóli í Saurbæ?
Freistandi væri að láta hér staðar numið og ljúka þessari sögu
með andláti sagnaritarans í Fagurey. Sannleikurinn er hins vegar
sá að dauði hans markar engin tímamót. Þær breytingar sem urðu
á búskap Breiðfirðinga á 13. og 14. öld tengjast ekki Sturlungum
heldur uppgangi fiskveiða í héraðinu. Þeir sem högnuðust á því
voru ekki Sturlungar heldur friðsamir nágrannar þeirra og banda-
menn, Kolbeinsstaðamenn og Skarðverjar. Pólitísk umskipti sem
urðu á þessum slóðum hafa einnig lítið með örlög Sturlunga að
gera. Eftir að kirkjan fékk yfirráð yfir stöðum 1297 var ekki leng-
ur stætt fyrir höfðingja að sitja þar, en á móti kom að fiskveiða-
gróðinn ýtti undir jarðeignasöfnun. Hvorttveggja gat átt sér stað
með eða án þátttöku Sturlunga. Hagsmunavensl við stórbændur
norðan fjarðar höfðu minni pólitísk áhrif eftir 1262 þegar frami
höfðingja fór í æ ríkari mæli að tengjast auðsöfnun vegna fisk-
veiða og umboðsstörfum fyrir konung. Sturla Þórðarson lögmað-
ur tók þátt í þeirri þróun en naumast er hægt að segja að hann hafi
haft afdrifarík áhrif á hana. Þannig virðist stjórnmálavafstur Sturl-
unga ekki vera annað en gárur á yfirborði þess djúps sem var
Breiðafjörðurinn, umhverfi hans og þeir búskaparhættir sem
stundaðir voru þar. Samt sem áður er dæmi þeirra merkilegt, því
það sýnir hvernig landslag, búsetuskilyrði og umhverfi hafa áhrif
á uppgang og pólitíska baráttu höfðingja í samfélagi sem skorti
bæði raunverulegt ríkisvald og auðvald. Um þá sögu myndar
113 Sturlunga saga I, bls. 63.
114 Sturlunga saga II, bls. 236.