Saga - 2002, Page 188

186
GUÐNITH. JÓHANNESSON
bil jafnoft á síðum bókarinnar og Hitler og meira fer fyrir heim-
spekilegum hugleiðingum en beinum frásögnum af sögulegum
atburðum. Glover fer oft fram og aftur í tíma og stundum er hætt
við að maður ruglist aðeins í ríminu, þótt uppbygging bókarinnar
sé að öðru leyti góð. Um leið verður vart umflúið að Glover geri
atburðum og rás þeirra ekki mikil skil. í raun eiga allar dæmisög-
ur hans það sammerkt að vilji menn fræðast um hvað gerðist og
hvenær, eru önnur rit sérfróðari manna mun betri. Enn fremur er
bók hans ekki sú besta um ástæður einstakra átaka. Hann spyr
hvað hefði gerst ef Frans Ferdínand hertogi hefði ekki verið ráð-
inn af dögum sumarið 1914, eða Hitler hefði fallið í fyrra stríði og
svo framvegis. Hann bendir réttilega á að við getum aldrei veitt
óyggjandi svör við slíkum spumingum en líka að það sé í manns-
ins eðli að myrða og herja á aðra.12 Einhvers konar átök hafi því
verið nær óumflýjanleg. Fyrri og seinni heimsstyrjöld, og önnur
stríð um víða veröld: Alls staðar ræður mannlegt eðli og Glover
ætlar sér ekki að rýna of mikið í orsakimar hverju sirmi. Með
þessu er ekki verið að gera lítið úr verki Glovers en hann er óneit-
anlega sterkari í því almenna en því sérstaka og hans almenni rök-
stuðningur er eins víðfeðmur og hugsast getur.
Glover ver mestu rúmi í grimmdarverk nasista. Þau voru vita-
skuld með því versta sem gerðist á öldinni og styðja vel þá kenn-
ingu hans að frekar friðsamir og vel menntaðir borgarar geta
breyst í morðingja eða að minnsta kosti liðið grimmdarverk og
fallist á rök fyrir nauðsyn þeirra. Hann gengur ekki jafnlangt og
Daniel Goldhagen gerði í mjög umdeildri bók um ábyrgð þýsks
almennings á helförinni gegn gyðingum.13 Engu að síður finnst
manni að bók Glovers hefði jafnvel orðið enn áhrifameiri ef hann
hefði skrifað ögn minna um nasismann. Yfirleitt má þó segja um
Breta að þeir hafa enn mikinn áhuga á nasisma og seinni heims-
styrjöldinni og hann er kannski undir þeim áhrifum. Margir Þjóð-
verjar eru til dæmis vissir um að andúð á Evrópusamrunanum í
12 Jonathan Glover, Humanity, bls. 407 og 412-13.
13 Daniel Goldhagen, Hitler's Willing Executioners. Verk Goldhagens vakti
geysilega athygli eins og sást t.d. þegar Valur Ingimundarson sagnfræð-
ingur hélt erindi um bókina á vegum Sagnfræðingafélags íslands veturinn
1997-98. Var sá fundur líklega einn sá fjölmennasti í sögu félagsins. Stutt
samantekt um viðbrögð við bók Goldhagens er í Nikolaus Wachsmann,
„After Goldhagen", bls. 478-479.