Saga - 2002, Side 236

234
RITDÓMAR
manns, en sveiflast á milli þess að vera fyrst og fremst upptalning á
upplýsingum og þess að vera persónulegar minningar af kynnum höf-
undar af Jónasi. Þetta er vissulega mjög algengt þegar rifjuð eru upp
kynni af samferðamönnum en útkoman verður stundum svolítið
beggja blands fyrir bragðið. Það rýrir þó alls ekki gildi þessara ágætu
minningarbrota um Jónas.
Heimildanotkun höfundar byggist á því að leitað er fanga sem allra
víðast og margar heimildir setja svip sinn á frásögn um einstök atriði.
Þetta gefur frásögninni gildi að því marki að auðvelt er að lifa sig inn
í umræðu þess tíma er hann fjallar um hverju sinni. En eins og Einar
sjálfur segir um sagnfræðinginn Jón Sigurðsson, að hann hafi hafnað
hugmyndum Rankes um hlutleysi í sagnaritun (bls. 131) þá gerir Ein-
ar víða með beinum og óbeinum hætti grein fyrir sjálfum sér, skoðun-
um og bakgrunni og gefur þar með lesanda kost á að lesa ritgerðir
sínar með þær upplýsingar til hliðsjónar. Eitt skýrasta dæmið um þetta
er að finna á bls. 108 þar sem Einar segir: „Hinn bitri sannleikur er
nefnilega sá, að við margir, sem frá okkar ungu dögum höfum talið
okkur sósíalista, höfum frábeðið okkur samstöðu með þeirri af-
skræmdu mynd af sósíalisma, sem Sovétríkin og fylgiríki þeirra í
Austur-Evrópu og víðar hafa skapað." Einar gerir einnig grein fyrir
pólitískri afstöðu sinni með skýrum hætti í minningarbrotum um sam-
ferðamenn og kemur það vel fram t.d. í minningum hans um Jónas
Thorstensen á bls. 334.
Annað sem nefna mætti um heimildanotkun er að Einar hefur dregið
nokkurt magn nýrra og að því er höfundur best veit, áður óbirtra
heimilda fram á sjónarsviðið og má þar nefna minningarbrot þeirra
Einars Arnórssonar og Jóns Magnússonar sem varpa nokkru ljósi á
deilur þær innan Sjálfstæðisflokksins eldri sem leiddu til klofnings í
„langsum" og „þversum" fylkingar. Sú ritgerð birtist fyrst 1998 í riti til
heiðurs Jóni Hnefli Aðalsteinssyni en með einhverjum breytingum í
þessu riti. Þá er ekki síst að nefna þær frumheimildir sem Einar vann
úr við gerð kandídatsritgerðar sinnar um Jón Guðmundsson ritstjóra
frá 1959 og gefin var út á bók ári síðar. Það efni notfærir Einar sér
einnig í ritgerðum sínum um Þingvallafundinn 1873 og um Jón Guð-
mundsson og Krabbefjölskylduna.
Saga og minni er bók sem er vel úr garði gerð, látlaus en vönduð að
gerð. Mér þykir alltaf kostur þegar kápusíður eru bundnar inn fremst
og aftast í bókum og það er ágætlega af hendi leyst í þessu tilviki. Mál-
far og stíll eru snurðulaus án þess að horfið sé í einhverjar skáldlegar
hæðir. Þar sem höfundur bregður fyrir sig sviðsetningum, svo sem í
upphafskafla bókarinnar um Kópavogsfundinn og í minningum úr
vegavinnu, er ekki ofgert og er það-vel. Ef eitthvað er hægt að finna að
orðafari er það helst þar sem höfundur ofnotar það stílbragð að tala