Saga - 2002, Blaðsíða 256

254
RITDÓMAR
hlutur þeirra hafi verið gerður minni í íslenskri sagnritun en þeir verð-
skuldi. Undir þetta skal tekið. Framkvæmdin varð þó fljótlega öllu
meiri en ein lítil vefsmiðja, hvort sem þeim Magnúsi hafa litist tillögur
Skúla fógeta álitlegri við nánari kynni af þeim eða að ríflegra fjárfram-
lag frá konungi en menn væntu hafi valdið úrslitum um stefnuna. Sú
spurning vaknar hvort Skúli hafi tryggt hugmyndum sínum framgang
með því að útvega jafnríflegan styrk frá konungi og raunin varð.
Hrefna Róbertsdóttir kveður nokkurs misræmis gæta í umfjöllun
höfundar þessarar umsagnar um tengsl Leirárvefsmiðju og Innrétting-
arma hf. og styðst um þetta annars vegar við þrjátíu ára gamla ritgerð
og hins vegar við fjögurra ára gamla bók (íslands hlutafélag). Ég tel mig
því þurfa að lýsa skoðun minni betur hvað þetta atriði varðar. Ég er
sammála Hrefnu Róbertsdóttur um að Leirárvefsmiðja hafi verið hluti
Innréttinganna eftir að Innréttingarnar hf. voru stofnaðar en álít að
telja beri hana eldri en hlutafélagið. Rök eru þau að Magnúsi lögmanni
og „hans Interessenter" var veittur 300 rd. styrkur 3. maí 1751 en ekki
Innréttingunum hf. Slíks var raunar ekki von, hlutafélagið var fyrst
stofnað 17. júlí 1751. Með orðunum „hluthafar Magnúsar" hlýtur að
vera átt við einhverja sem gefið höfðu ádrátt um framlög sumarið
1750, samgöngur milli Islands og Kaupmannahafnar voru með þeim
hætti um 1750 að fréttir frá íslandi bárust ekki til höfuðborgarinnar frá
því í septembermánuði og fram á næsta sumar. Væntanlega hefur ver-
ið um óformleg samtök að ræða og „hluthafar Magnúsar" hafa líklega
verið sömu mennirnir og stóðu að stofnun Innréttinganna hf., ef til vill
aðeins hluti þeirra. Tæki til Leirárvefsmiðju komu til landsins með
vorskipum 1751 (vefstóll, rokkar o.fl. tæki) ásamt vefara og spunakon-
um, væntanlega um mánaðamótin maí-júní. Fólk og tæki hefðu því átt
að vera komin að Leirá tveimur dögúm síðar og uppsetningu tækja
lokið 1-2 dögum eftir það. Nægt hráefni hefði átt að vera tiltækt síðari
hluta júnímánaðar enda mun fé almennt hafa verið rúið á þeim tíma.
Sterkar líkur benda því til að rekstur Leirárvefsmiðju hafi hafist í júní-
mánuði 1751 enda hefur Magnúsi lögmanni vafalítið verið það kapps-
mál að geta skýrt frá þessu á Alþingi og jafnvel að geta sýnt þar sýnis-
horn af framleiðslunni. Ég tel starfsemi Innréttinganna hefjast með
stofnun hlutafélagsins og því mjög óeðlilegt að telja vefsmiðjuna hluta
óstofnaðs hlutafélags. Ég tel Magnús Gíslason hafa verið forráðamann
og þann mann sem rak Leirárvefsmiðju fyrir 17. júlí 1751. Vera má að
einhverjum finnist þetta vera ágreiningur um keisarans skegg og verð-
ur þá svo að vera.
Bessastaðaár Innréttinganna eru viðfangsefni fjórða kafla. Þar er
dreginn fram margháttaður fróðleikur um starfsemina á Bessastöðum.
Einnig eru rakin samskipti Skúla fógeta og Pingels antmanns en Pingel
virðist hafa verið hinum stórtæku hugmyndum landfógeta óþægastur