Saga - 2002, Blaðsíða 288

286
RITDÓMAR
Kenningar um kynferði og þjóðernishyggju, sem draga fram
hugmyndir um landið og þjóðina í gervi fjallkonunnar sem verður að
varðveita fyrir vondum útlendingum, hjálpa okkur til að skilja þann
tvískinnung flestra íslenskra ráðamanna að vilja hafa her í landi en að
hermennimir skyldu hafa sem allra minnst samneyti við íslendinga.
Og ekki máttu þeir vera öðru vísi á litirrn en landinn! Þór Whitehead
sagði þessa sögu á sínum tíma („Kynþáttastefna íslands", Lesbók Morg-
unblaðsins, 13. janúar 1974) og fékk meðal annars þá kostulegu og raka-
lausu gagnrýni í bók Friðriks Hauks Hallssonar, Herstöðin (bls. 205-12)
að fara með staðlausa stafi því ekkert væri hæft í því að íslenskir ráða-
menn hefðu ráðið einhverju um mannahald á Miðnesheiði.
Valur skýrir frá sömu staðreyndum og Þór gerði á sínum tíma. Ekki
fer á milli mála að íslenskir valdhafar vom haldnir kynþáttafordóm-
um og töldu sig túlka vilja meirihluta þjóðarinnar. Auðvitað væri
rangt að sakfella fólk nú þegar tímamir eru breyttir og ráðamenn í
sumum öðrum ríkjum Atlantshafsbandalagsins vom líka á móti því að
taka á móti blökkumönnum í bandarísku herliði. A hinn bóginn má
skilningurinn á því að menn séu böm sins tíma ekki verða svo yfir-
þyrmandi að nær allt verði afsakanlegt. Jafnframt er löngu tímabært
að eyða þeim sjálfumglaða misskilningi að vegna háleitra hugsjóna
sinna hafi íslendingar verið sérstakir vinir þeirra þjóða sem voru að
losna undan nýlenduoki Evrópuríkja. Þar réðu sérhagsmunir okkar og
taktískar fléttur í landhelgismálinu miklu frekar en vonir um réttlátari
heimsbyggð.
Einn er sá kenningaheimur sem ég hefði gjaman viljað sjá Val tengja
við atburðarásina í vamar- og landhelgismálinu. Þetta em hin enda-
lausu skoðanaskipti fræðimanna um vald í alþjóðasamskiptum.
Hvemig stendur á því að smáþjóð norður í úthafi hafði að mestu sitt
fram í deilum við miklu voldugri ríki? Hvernig fara þær lyktir til
dæmis saman við kenningar raunsæissinna sem telja að í ævarandi
átökum ríkja skipti hemaðar- og efnahagsmáttur yfirleitt meginmáli?
Duga kannski betur kenningar þeirra sem segja að samskipti ríkja og
úrslit átaka milli þeirra verði best skilin með því að benda á aukin áhrif
alþjóðastofnana og sífellt nánari tengsl milli ríkja? Valur bendir vissu-
lega á að hernaðarmikilvægi íslands í kalda stríðinu og tiltölulega
styrk staða vinstri afla í landinu hafi stórbætt samningastöðu íslenskra
ráðamanna og vinstri stjómin hafi blygðunarlaust notað hermálið til
að ná sínu fram í þorskastríðinu 1972-73 (t.d. bls. 252 og 337). Hann
vitnar líka í þau orð Henrys Kissingers að afstaða íslendinga hafi ver-
ið dæmi um „harðstjórn hinna veiku" (bls. 239-40). En hér er greini-
lega meira ráðrúm að beita kenningum og bera þær saman við íslensk-
an raunveruleika.
Reyndar fjallar Valur nokkuð um eina kenningu sem tengist valdi í