Fréttablaðið - 14.12.2011, Blaðsíða 40

14. desember 2011 MIÐVIKUDAGUR28 28
menning@frettabladid.is
Þ
etta eru svo sem
engin sérstök tíma-
mót í mínum huga,“
s e g i r H a n n e s
Péturs son skáld,
sem er áttræður í
dag. „Mér finnst ég betri til heils-
unnar en ég var fyrir tíu til fimm-
tán árum, hausinn er í þokkalegu
lagi þótt mér misheyrist stundum
og missjáist eins og gengur og
gerist með gamla karla. Að öðru
leyti plagar mig ekkert og þetta er
eins og hver annar dagur.“
Hannes Pétursson hefur verið
í hópi fremstu skálda Íslands frá
því að hann gaf út sína fyrstu
ljóðabók, Kvæðabók, árið 1955, þá
aðeins 23 ára gamall. Á dögunum
kom út á vegum Opnu bókin Jarð-
lag í tímanum – minningarmynd-
ir úr barnæsku, þar sem Hannes
lítur yfir uppvöxt sinn norður í
Skagafirði til fjórtán ára aldurs,
þegar hann flutti með foreldrum
sínum til Reykjavíkur.
„Ég velti því fyrir mér í bók-
inni hvort alvara lífsins byrji
ekki í barnæsku hvers manns. Ég
held að æskan sé að minnsta kosti
ákaflega mikilvæg. Ég heyrði
nýlega haft eftir einhverjum
fræðingnum að börn taki út svo
til allan málþroska fyrir sex ára
aldur. Það er ekki lítið sem gengur
á. Æskuárin höfðu mótandi áhrif
á mig og ég miða þau við fyrstu
fjórtán árin, því þá urðu eðlileg
þáttaskil í mínu lífi þegar við fjöl-
skyldan flytjum í bæinn.“
Ákvörðun sem aldrei varð haggað
Þegar Hannes flutti suður hafði
hann þegar gert upp við sig að
verða skáld og tók
ljóðagerðina strax
föstum tökum, sem
sk ý r i r k a n nsk i
hversu fullburða
frumraunin varð.
„Ég orti reiðinn-
ar ósköp á mennta-
skólaárunum og
þjálfaðist mikið
á því. Ég tók hins
vegar verulegan
kipp upp úr tvítugu.
Kvæðabók varð til
í þremur eða fjór-
um lotum upp úr
því, síðustu ljóðin í
henni orti ég sumar-
ið áður en hún kom
út. Þegar ég hafði á
annað borð ákveðið
að verða skáld var
þetta svo sterk innri
ákvörðun að henni
varð aldrei haggað.“
Hannes segist líta
sáttur yfir farinn
veg og ferilinn sem
hann valdi sér.
„Já, þó stundum
finnist mér ég hefði
getað verið duglegri,
gert meira. Með aldrinum gerðist
það að það kviknaði áhugi á ýmsu
þjóðlegu fræðagrúski. Það fór
töluverður tími í það, ekki endi-
lega skriftirnar heldur lestur
og heimildaleit hingað og þang-
að. Þetta var tímafrekt og bitn-
aði kannski að einhverju leyti á
ljóðagerðinni. Stundum myndað-
ist dálítill klofningur milli ljóð-
skáldsins og grúskarans í mér.“
Þjóðskáld er dautt hugtak
Kveðskapur Hannesar hvílir á
gömlum merg enda er hann oft
nefndur, ásamt Þorsteini frá
Hamri sem síðasta þjóðskáldið.
Sjálfur segist Hannes ekki taka
titilinn þjóðskáld alvarlega; amast
ekki við honum en gerir jafnframt
ekkert við hann.
„Hugtakið þjóðskáld er að
mínu viti dautt. Það tilheyrir
tíma þegar ljóðskáldin töluðu
fyrir fullum sal og þjóðin fylgd-
ist með ljóðagerð. Orðið hafði upp-
haflega aðra merkingu og þýddi
einfaldlega höfuðskáld. Það var
ekki fyrr en í sjálfstæðisbarátt-
unni sem farið var að nota orðið
þjóðskáld yfir þá sem ortu um
frelsi þjóðarinnar, eins og Jónas
Hallgrímsson, og síðar um skáld
sem náðu til allrar þjóðarinnar, til
dæmis Davíð Stefánsson og fleiri.
Enginn notaði orðið þjóðskáld um
Stein Steinarr meðan hann lifði og
orti. Ég held að þessi skilgreining
eigi ekki lengur við og við eigum
bara að leyfa henni að deyja.“
Hannes, sem drakk í sig kvæði
þjóðskáldanna á æskuárum,
kveðst ekki syrgja það sérstak-
lega að ljóðið hafi ekki sömu þjóð-
félagslegu stöðu og það hafði.
„Bókmenntagreinar rísa og
hníga eins og öldurnar sam-
kvæmt lífsins gangi. Ég hef engar
áhyggjur af því að ljóðlistin deyi,
ef hún gæti það væri hún löngu
dauð. Þetta er elsta bókmennta-
formið; það er lýrík í mannlegu
eðli sem er ómissandi og verður
ekki drepin – en tímarnir kalla
mismikið á hana.“
Depill í svo miklu stærri heimi
Þessi æðrulausa afstaða gengur
eins og rauður þráður í gegnum
Jarðlag í tímann. Á einum stað í
bókinni er minnt á að jörðin sé
aðeins ungur depill í himingeimn-
um, „Ísland er depill á jarðkúl-
unni, Sauðárkrókur depill innan
Íslands og ég sjálfur depill innan
þess depils. Af þeirri ástæðu
skyldi maður hafa sig hægan.“
Sumum sem svona
hugsa fellur allur
ketill í eld – fyllast
þunglyndi yfir eigin
lítilvægi og komast
ekki fram úr rúm-
inu.
„Ég hef alltaf
gert mér grein fyrir
smæð mannanna í
sköpunarverkinu,“
útskýrir Hannes.
„Þess vegna tek ég
þetta fram þarna í
byrjun bókarinnar
til að enginn haldi
að ég sé að gera
of mikið veður úr
minningum mínum.
Þetta er lítill heim-
ur innan miklu
stærri heims, einn
hringur inni í öðru.
Mannskepnan kom
seint fram á sjón-
arsviðið og á eftir
að hverfa aftur um
síðir, meðan nátt-
úran hefur sinn
gang. Þetta eru bara
stærðir sem best er
að gera sér grein
fyrir og sætta sig við. Heimur-
inn stækkar sífellt fyrir augum
stjörnuskoðarans, og við jarðar-
búar minnkum að sama skapi.
Við höfum hins vegar öll nokk-
uð til málanna að leggja innan
þess sviðs sem við lifum á. Maður
má ekki láta þessar svakalegu
„dimensjónir“ lama sig. Við þurf-
um að vita af þeim og búa við þær
en gera okkur að góðu það svið
sem við lifum á. Okkur er ekki
annað fært.“
Þykir vænt um æskuna
Í bókinni segir Hannes að sá
Sauðárkrókur sem hann ólst upp
á sé ekki lengur til. Í frásögninni
fléttast saman huglæg og hlutlæg
lýsing af liðnum tíma, sem ein-
kennist af skáldlegu innsæi og
samkennd en er laus við róman-
tíska eftirsjá.
„Mér þykir vænt um æsku mína
en er ekkert að fegra hana meira
en hún á skilið. Það er engu rósa-
máli fyrir að fara enda væri það
ekki sannleikanum samkvæmt.
En það liggur í hlutarins eðli að
þegar maður horfir svona langt
aftur í tímann verður viss fjar-
lægðarblær yfir öllu. Grímur
Thomsen orti:
Endurminningin merlar æ
í mána silfri hvað sem var
yfir hið liðna bregður blæ
blikandi fjarlægðar.
Í huga mér eru myndirnar frá
Sauðarkróki æsku minnar skýr-
ar en þær breyta örlítið um áferð
eftir því sem maður eldist. Sjónar-
hornið breytist – það er ekki hægt
að neita því.“
Hannes segist ekki trega æsku-
slóðirnar, þær séu enn á sínum
stað í hugmyndaheiminum.
„Auðvitað er ekki hægt að
heimta að þær haldist óbreytt-
ar. Það kemur nýtt fólk sem vill
skapa sér annað umhverfi þar
sem heimur þinn var áður. Heim-
urinn er sífellt að breytast, dýna-
mík tímans verður að hafa sinn
gang og það er ólíkt hagkvæm-
ara og betra líf á Sauðárkróki
nútímans en í mínu ungdæmi.“
Er Hannes framfarasinni sem
trúir því að heimurinn fari sífellt
batnandi?
„Tæknin hefur óneitanlega fært
okkur ótrúlega hagsæld. Hugsaðu
þér breytinguna þegar rennandi
vatn og rafmagn kemur í sveit-
irnar; það er vart hægt að lýsa
því með orðum hvað það urðu
mikil kaflaskipti. Fáir núorðið
þekkja hið raunverulega, íslenska
skammdegismyrkur eins og það
var í sveitunum, þegar sortinn
lá yfir landinu og eina ljósið var
einstaka týra á glugga. En þótt
ég loki ekki augunum fyrir þeirri
velsæld sem tæknin hefur fært
okkur er ég enginn sérstakur
tæknihyggjumaður. Við verðum
auðvitað að umgangast tæknina
og þekkinguna af ábyrgð og
visku, annars er hætt við að það
fari fyrir okkur eins og lærisveini
galdramannsins í ljóði Goethes.“
Heilsan er fyrir öllu
Það hefur liðið nokkuð á milli
bóka hjá Hannesi undanfarin ár.
Síðast gaf hann út ljóðabókina
Fyrir kvölddyrum árið 2006, sem
var hans fyrsta ljóðabók í þrettán
ár. Líkingin í titlinum þarf ekki að
vefjast fyrir neinum og nú þegar
Hannes hefur gefið út minninga-
brot sín vaknar sú spurning hvort
hann hafi sett punktinn fyrir
aftan útgáfuferil sinn.
„Ég hugsa að ég gefi ekki út
aðra bók í bili en ég er ekki hætt-
ur að skrifa, held því áfram án
þess að vera með útgáfuhugmynd-
ir í kollinum. Maður hugsar ann-
ars ekki mörg ár fram í tímann
á mínum aldri. Heilsan er fyrir
öllu segir gamla fólkið. Það er
heldur betur þannig og ég bý sem
betur fer enn að henni. En ég held
áfram að grúska.“
Endurminningin merlar æ
Hannes Pétursson skáld er áttræður í dag. Hann sendi jafnframt frá sér á dögunum bókina Jarðlag í tímanum, þar sem hann
dregur upp minningarmyndir úr barnæsku sinni norður í Skagafirði. Bergsteinn Sigurðsson hitti skáldið að máli.
HANNES PÉTURSSON „Ég hef alltaf gert mér grein fyrir smæð mannanna í sköpunarverkinu,“ segir Hannes Pétursson, sem vonar
að enginn haldi að hann sé að gera of mikið veður úr endurminningum sínum. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Mér þykir vænt
um æsku mína
en er ekkert
að fegra hana
meira en hún
á skilið. Það er
engu rósamáli
fyrir að fara
enda væri það
ekki sannleikan-
um samkvæmt.
TÓNLEIKAR VIÐ ÞJÓÐMINJASAFN Listakonan Kjuregej Alexandra Argunova flytur þjóðlög á jakútísku,
íslensku og rússnesku af nýjum diski sem nýverið kom út, við Kaffitár í Þjóðminjasafni Íslands klukkan 15 í dag. Aðgangur
er ókeypis og allir velkomnir. Alexandra giftist listamanninum Magnúsi Jónssyni og fluttu þau til Íslands árið 1966. Frá
árinu 1970 og til dagsins í dag hefur hún m.a. starfað í leikhúsum hér á landi og í Danmörku.