Morgunblaðið - 27.09.2010, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. SEPTEMBER 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Engum, semles grein-argerðina
sem Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir,
fyrrverandi for-
maður Samfylk-
ingarinnar, sendi þingmönnum
fyrir helgi, dylst að hún ætlar
ekki að sæta ákæru og sakfell-
ingu baráttulaust. Augljóst er
að formanninum fyrrverandi
er verulega misboðið og ekki
er síður augljóst hvert hún
beinir spjótum sínum.
Ingibjörg Sólrún hefur
greinilega orðið fyrir miklum
vonbrigðum með marga sam-
flokksmenn sína sem nú sitja á
þingi og reyna, ýmist leynt eða
ljóst, að fá hana ákærða fyrir
brot í starfi utanríkisráðherra.
Þá er ljóst að hún telur engin
rök fyrir ákærum á hendur
henni auk þess sem hún gagn-
rýnir harðlega þá afstöðu sam-
fylkingarmanna að vilja ákæra
hana en ekki fyrrverandi við-
skiptaráðherra.
Ekki fer á milli mála að for-
maðurinn fyrrverandi ætlar að
tryggja, að verði hún látin
sæta ákæru vegna starfa sinna
þá muni ýmsir samflokksmenn
hennar þurfa að svara fyrir
ýmislegt af því sem þeir hafa
gert eða látið ógert.
Ingibjörg Sólrún rekur til að
mynda að hún hafi ítrekað
upplýst þingflokkinn allan um
aðvaranir Seðlabankans til
hennar og annarra þáverandi
ráðherra. Öllum má ljóst vera
hvert hún beinir því skeyti
sínu. Hún nefnir einnig sér-
staklega aðkomu Jóhönnu Sig-
urðardóttur, forsætisráðherra,
og Össurar Skarphéðinssonar,
utanríkisráðherra, að þeim
erfiðu málum sem fengist var
við í aðdraganda
hrunsins. Þessir
núverandi og þá-
verandi ráðherrar
sem tekið hafa þátt
í undirbúningi
ákæra á hendur
fyrrum samstarfsmönnum
munu í vaxandi mæli þurfa að
svara fyrir sig eftir því sem
umræður um ákærur magnast
og ef af ákærum verður. Aug-
ljóst er af greinargerð Ingi-
bjargar Sólrúnar að þeim
verður ekki leyft að sitja á
friðarstóli á meðan fyrrum
samstarfsmenn þeirra þurfa að
verja hendur sínar í sakamáli.
Samfylkingin átti í miklum
innanflokksvanda áður en
fyrrverandi formaður flokks-
ins birti greinargerð sína, en
reynt var eftir megni að halda
vandanum undir yfirborðinu.
Nú er ekki um neitt slíkt að
ræða lengur. Greinargerð
Ingibjargar Sólrúnar Gísla-
dóttur hefur afhjúpað djúp-
stæðan ágreining innan flokks-
ins. Ágreiningur af þessu tagi
væri nægilega erfiður við
venjulegar aðstæður, en við
þær aðstæður sem nú eru uppi
í efnahagslífinu og með flokk-
inn í stjórnarforystu, er inn-
anflokksmeinið grafalvarlegt
mál.
Ríkisstjórnin hefur frá upp-
hafi verið verklítil og nánast
lömuð á flestum sviðum, meðal
annars vegna sífellds ágrein-
ings innan annars stjórn-
arflokksins og á milli stjórn-
arflokkanna. Nú bætist við að
hinn stjórnarflokkurinn er
einnig farinn að loga af inn-
anflokksátökum. Hversu lengi
ætla stjórnarflokkarnir að
leggja þetta ástand á lands-
menn?
Greinargerð fyrrver-
andi formanns stað-
festir djúpstæðan
ágreining }
Innanflokksátökin
upp á yfirborðið
Umræður umEvrópusam-
bandið og mögu-
lega aðild Íslands
eru erfiðar vegna
þess að aðild-
arsinnar vekja sí-
fellt upp gamla drauga málstað
sínum til stuðnings. Sá draug-
ur sem hvað oftast hefur verið
kveðinn niður en jafnskjótt
vakinn upp á ný er kenning að-
ildarsinna um að Ísland muni
geta fengið varanlegar und-
anþágur frá lögum ESB, ekki
síst um sjávarútvegsmál.
Nýjasta dæmið um uppvakn-
inginn kemur vegna heimsókn-
ar Maltverjans Joe Borg sem
ræddi um undanþágur Möltu,
en viðurkenndi raunar að þær
hefðu ekki verið varanlegar.
Undantekning sé tiltekið
ákvæði um sjávar-
útveg, en stað-
reyndin er þó sú að
það er bæði smá-
vægileg og skilyrt
undanþága sem
auk þess er al-
menn, þ.e. gildir ekki aðeins
fyrir Maltverja.
Stefan Füle, stækkunar-
stjóri Evrópusambandsins,
orðaði þetta mjög skýrt á fundi
í sumar, þegar hann setti ofan í
við Össur Skarphéðinsson fyrir
að gefa í skyn að undanþágur
væru mögulegar. „Það er ekki
hægt að fá neinar varanlegar
undanþágur frá lögum ESB,“
sagði Füle. Þau orð hefðu átt
að duga til að kveða drauginn
endanlega niður, en ákafi aðild-
arsinna verður sennilega alltaf
til að vekja hann upp á ný.
Stækkunarstjórinn
staðfesti að ekki
væri hægt að fá var-
anlegar undanþágur}
Engar undanþágur P
abbi, er þetta leikrit?“ spurði son-
ur minn fyrir skemmstu þegar
hann vaknaði og nuggaði stír-
urnar úr augunum.
„Ha?“ sagði ég undrandi.
„Erum við í leikriti?“ endurtók hann.
Eitt er víst, að ef þetta er leikrit, þá leik-
stýrum við því ekki sjálf. Þannig er það þegar
margir kraftar toga, eins og óhjákvæmilegt er
í mannlegu samfélagi.
„Veröldin er leiksvið,“ skrifaði Shake-
speare. Víst átti það við um Ísland, þar sem
settur var á svið spuni drauma og væntinga og
ekkert var sem sýndist.
Íslendingar þekkja það hvernig er að vera
leiksoppar. Lengi stýrði brigðul náttúran
þjóðlífinu og gerir enn upp að vissu marki,
eins og við kynntumst í sumar. Kannski má líkja hruninu
haustið 2008 við eldgos – við fengum gusu yfir okkur úr
sannkallaðri vítisholu.
Og það er við hæfi að leiksýning í Borgarleikhúsinu
varpi ljósi á það hvað gerðist – svo mjög að það er hroll-
vekjandi á köflum.
Leiksýningin er Enron. Í leikskránni segir Tim Bou-
quet að það hafi verið „hörmungarsprunga ágirndar, hé-
góma, vanhæfis, lyga og græðgi“ sem „leiddi til falls Be-
ar Stearns, Lehman-bræðra, HBOS, íslensku bankanna
og annarra hamfaragjaldþrota nýrrar aldar.“
Það er engin tilviljun að íslensku bankarnir eru með í
þessari upptalningu. Af stærstu gjaldþrotum sögunnar
er gjaldþrot Kaupþings það sjötta í röðinni og íslensku
bankarnir samanlagðir í þriðja sæti. Enron nær aðeins
áttunda sæti. Þegar litið er til smæðar ís-
lenska hagkerfisins lýsir þetta miklum metn-
aði.
Ástæðan er einföld, ef marka má orð for-
stjórans Jeffrey Skilling í leikritinu, er hann
ræðir við fjármálastjórann Fastow: „Fólk
örvast af löngun í peninga og kynlíf, Andy.
Og peningar eru það eina sem fær fólk til að
sleppa á sér drjólanum og hella sér í vinnu.“
Hrun af þessari stærðargráðu gerist ekki
átakalaust. Undanfarinn áratug hefur allt
logað í illdeilum í íslensku þjóðfélagi. Reynt
var að koma böndum á auðhringana, en eftir
því sem á leið urðu tilraunirnar máttlausari.
Enda óx þeim ásmegin. Endurskoðendur og
lögfræðingar dönsuðu í kringum þá, fjölmiðl-
arnir voru í eigu þeirra og stjórnmálamenn
sóttu þangað styrki. Allt urðu þetta statistar í leikhús-
inu. Ráðist var af slíku offorsi gegn þeim sem vildu af-
hjúpa sjónhverfinguna að þeir stóðu ærulausir eftir – að
minnsta kosti um skeið.
Á endanum féll tjaldið. Það hlaut að fara þannig. Og
skýringin liggur í orðum Fastows, útgáfu viðskiptalífsins
af Fást, þegar Skilling óskaði eftir reiðufé til að borga
fólki laun. „Það er ekki það sem ég geri,“ sagði Fastow
örvæntingarfullur. „Þetta er allt saman stýrt fjármagn.
Svona lítur þetta út. Ég get ekki látið raunverulega pen-
inga bara birtast.“
Þegar tjaldið fellur tekur raunveruleikinn við. Eða
hvað?
„Pabbi, er þetta leikrit?“ spurði fimm ára strákur.
„Erum við í leikriti?“ pebl@mbl.is
Eftir Pétur
Blöndal
Pistill
Veröldin er leiksvið
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
BAKSVIÐ
Andri Karl
andri@mbl.is
H
ippakynslóðin er end-
anlega komin að þrot-
um. Eða alla vega
þeir sem hófu neyslu
vímuefna á sjötta og
sjöunda áratugnum og gáfu ekki upp
á bátinn þó að nýir tímar tækju við.
Þetta má lesa úr niðurstöðum ný-
legrar rannsóknar sem greint var frá
á fréttavef breska ríkisútvarpsins,
BBC. Bendir allt til að aldnir fíkn-
isjúklingar glími nær allir við fé-
lagslega einangrun og einmanaleika,
en margir einnig líkamleg einkenni á
borð við öndunarerfiðleika, lifrar-
bólgu og vannæringu. Ástandið er
ekki jafn slæmt hér á landi en hefur
versnað mikið á umliðnum árum. Ís-
lenska vandamálið einskorðast þó
nær eingöngu við áfengi.
Í Skotlandi er talað um gleymdu
kynslóðina. Í rannsókn sem gerð var
á síðasta ári er áætlað að um 15 þús-
und fíklar séu yfir 35 ára, eða um
27% allra skoskra fíkla. Í Bandaríkj-
unum er gert ráð fyrir að fíklum yfir
fimmtugt eigi eftir að fjölga úr 1,7
milljónum árið 2000 í 4,4 milljónir ár-
ið 2020. Hér á landi eru fíklar einnig
að eldast. „Hópurinn sem notar am-
fetamín og kannabis er alltaf að eld-
ast innan dyra hjá okkur. Og við er-
um að fá meira af einstaklingum
fíknum í ólögleg vímuefni í eldri hóp-
um,“ segir Valgerður Rúnarsdóttir,
yfirlæknir á sjúkrahúsinu Vogi.
Ungt land í vímuefnum
Vandamálið er töluvert öðruvísi
hér á landi og kemur helst til af þeim
sökum að Íslendingar eru svolítið
yngri í vímuefnaheiminum, ef svo má
segja, í sögulegu samhengi. Amfeta-
mín kom til að mynda hingað til
lands í einhverjum mæli upp úr 1980
og bylgja örvandi vímuefna gekk
ekki yfir fyrr en á síðasta áratug síð-
ustu aldar. Sú bylgja er þó svo stór
að hún er enn að ganga yfir. Í lönd-
unum í kringum okkur var aðgengi
allt annað og meira og neyslan því
orðin mun almennri fyrr en hér á
landi.
Sú staðreynd breytir því ekki að
meira fór að bera á vandamálum hjá
eldra fólki hér á landi fyrir nokkrum
árum. Hér gerðist það að drykkju-
mynstrið breyttist. Fólk á miðjum
aldri og upp úr fór að fá sér bjór á
léttvín því sem næst á hverjum degi.
„Mörgum finnst sem þeir séu ekki að
drekka neitt þó svo að þeir fái sér
bjór. En svo kemur það fólki í koll,“
segir Valgerður.
Mikil aukning varð á því að ein-
staklingar komu til fyrstu meðferðar
á fullorðinsárum. „Þetta var fólk sem
var kannski ekki í neinni ofdrykkju
en alltaf að drekka svolítið. Svo ef
breytingar verða í lífi fullorðins
fólks, eitthvert sálrænt áfall, þá fara
bremsurnar.“
Kallaði á ný úrræði
Þessi breytta staða kallaði á ný
úrræði hjá SÁÁ og var til að mynda
tekið í gagnið sérúrræði fyrir karl-
menn 55 ára og eldri fyrir nokkrum
árum. Var það gert þar sem eldri
karlmönnum þótti sú meðferð og
umhverfi sem boðið var upp á hjá
SÁA of átakamikil fyrir þá, auk
þess sem þeim þótti erfitt að vera í
meðferðarhópi með þeim yngri.
Athyglisvert er að líta til þess
að margir þessara eldri karl-
manna bera sömu einkenni og
bresku fíklarnir sem rannsakaðir
voru og nefnd voru í inngangi.
Önnur sem nefna má eru vöðvas-
lappleiki, úttaugabólgur, jafnvæg-
isleysi, minnisskerðing og skortur
á innsæi. Margir þurfa því langa
afeitrun.
Eldri fíklum fjölgar
víðsvegar um heim
Fjöldi einstaklinga á hverju ári 1995-2006
350
300
250
200
150
100
50
0
55 ára og eldri
199
5
199
6
199
7
199
8
199
9
200
0
200
1
200
2
200
3
200
4
200
5
200
6
200
7
200
8
200
9
Þó svo að áfengisvandamálið sé
það helsta sem hrjáir eldri skjól-
stæðinga Samtaka áhugafólks
um áfengis- og vímuefnavand-
ann og þá dagneysla áfengis, er
einnig nokkuð um misnotkun á
lyfseðilsskyldum lyfjum, s.s.
róandi lyfjum, svefnlyfjum,
kvíðastillandi og verkjalyfj-
um.
Meðferð eldra fólks er
vandasöm. Fólk þarf lengri
tíma, öðruvísi lyfjagjöf og
eftirlit.
Árið 1995 var komið á
sérúrræði fyrir konur hjá
SÁÁ, sem sniðið er að
þeirra þörfum. Eins hófst
meðferð fyrir karlmenn
55 ára og eldri árið
2004.
Til þess að koma þess-
um meðferðarúrræðum
af stað og þróa þau voru
valdir reyndustu
áfengisráðgjafar.
Vandasöm
meðferð
EINNIG MISNOTKUN LYFJA