Líf og list - 01.03.1951, Blaðsíða 6

ÁRMANN HALLDÓRSSON:
BERTRAND RUSSELL
Nokkur æviatriði
BERTRAND RUSSELT, er
fæddur 18. maí 1872. Hann er
því kominn hátt á 79. aldursár.
Samt er hann í fullu fjöri enn-
þá, síglímandi við hin örðugustu
viðfangsefni og síleitandi lausn-
ar á þeim vanda, sem mannkyn-
inu er á höndum.
Russell er kominn af kunnum
aðalsættum brezkum, og jarl
varð hann 1932. Báðir afar hans
voru lávarðar, og annar þeirra,
John Russell, einn hinna fremstu
stjórnmálamanna á sinni tíð og
forsætisráðherra. TJm þriggja
ára aldur hafði Bertrand misst
foreldra sína og ólst eftir ]jað
upp hjá ömmu sinni. Hann var
ekki sendur í menntaskóla (pu-
blic school) eins og þó tíðkaðist
ijm flesta pilta úr hans stétt.
Hins vegar var honum séð fyrir
mikilli og vandaðri heima-
kennslu. Var einkum lögð rækt
við nýju málin, frönsku og
þýzku, en minni við forntung-
urnar. Mætti það vera undrun-
arefni þeim, sem ímynda sér, að
menn geti ekki lært að' hugsa
rökrétt án slíkrar skólunar. Er
hinn fagri og heillandi stíll
Russelís m. a. þakkaður þessu
uppeldi.
Um 18 ára aldur hélt hann til
Cambridge, lagði þar stund á
heimspeki og hlotnaðist mikill
námsframi. Að námi loknu
dvaldist liann um hríð í Berlín
og kynnti sér þá einkum jafnað-
arstefnuna í þýzkum stjórnmál-
um. Hann réð sig ekki til fasts
starfs að því undanskildu, að
hann vann nokkra mánuði í
sendiráði Breta í París.
A árunum fram að 1910 vann
hann mestmegnis að heimspeki-
legum og stærð'fræðilegum rann-
sóknum, lengstum í félagi við
vin sinn, stærðfræðinginn White-
head. Russell hafði kvænzt 1894
fyrsta sinni, og lifðu þau hjón
mjög óbrotnu Hfi. Er því á lofti
haldið, af hvílíkri óhemju elju
Russell hafi stundað rannsóknir
sínar. Arangurinn af þessu starfi
var m. a. Principia Mathema-
tica, sem þeir Whitehead gáfu
út saman. Er þar lagður grunn-
urinn að heimspeki Russells,
hinum svonefnda analytieal em-
pirism“.
1910 gerðist Russell kennari
(lecturer) við háskólann í Cain-
bridge. Um þær mundir var
hann farinn að láta talsvert til
sín taka í stjórnmálum og mann-
félagsmálum. TJrðu þau afskipti
honum örlagarík, er kom fram
á stríð'sárin fyrri. Russell barð-
ist fast fyrir því, að enginn, sem
taldi það stríða gegn trúarsann-
færingu sinni, yrði kvaddur í
lierinn. Var hann fyrst dæmdur
til að greiða 100 punda sekt fyrir
flugrit um þessi efni, og var
bókasafn hans selt til lúkningar
þeirri skukl. Vinur hans gat þó
náð' nokkurum hluta þess aftur,
en samt missti Russell margt
dýrmætra bóka. Háskólinn
svipti hann stöðunni. Bauðst
honum síðar staða við Harvard-
háskólann í Bandaríkjunum, en
þá var honum synjað um vega-
bréf. Hernaðaryfirvöldin komu í
veg fyrir, að hann fengi að flytja
fyrirlestraflokk, og 1918 var
hann dæmdur í 6 mánaða fang-
elsi, og ritaði hann þar eina
kunnustu bóka sinna.
A næstu árum ferðaðist hann
víða um lönd, m. a. til Rúss-
lands og Kína. í Kína dvaldist
liann árlangt, veiktist þar af
lungnabólgu og lá þrjár vikur
milli heims og helju. Tilkynntu
japönsk blöð lát hans, og buðust
þá Kínverjar til að jarða hann
við Vestravatn í heiðursskyni
við’ heimspekinginn. Skilst mér
það vera álíka sómi og við hefð-
um boðizt til að heygja hann á
Þingvöllum! En Russell hjarnaði
við og átti margt eftir ógert.
Eftir að liann kom úr Kína-
förinni, kvæntist hann öðru
sinni. Stundaði hann ritstörf af
miklu kappi, og hefur gert það
æ síðan. Hefur hver bókin rekið
aðra, og munu þær vera komnar
a. m. k. eitthvað á þriðja tug-
inn. Eitt mesta ritverk hans
mun þó vera Heimspekisfiga
Vesturlánda, sem út kom í lok
heimsstyrjaldarinnar síðari. Er
það rit sérstakt í sinni röð, eink-
um að því leyti, að áhrif þjóð-
félagshátta og aðstæðna allra á
kenningar heimspekinganna eru
dregin fram í dagsljósið, svo og
hver áhrif þessar kenningar
höfðu aftur á menningu þjóð-
anna. Þar er sem sé sýnt fram
á, að heimspeki lið'inna akla er
enginn hugsanaleikur gripinn úr
(l
LÍF og LIST