Líf og list - 01.03.1951, Blaðsíða 8

Mannfélagsmál
BERTRAND RUSSELL hef-
ur hugleitt fleira en rökfræði og
trúarkenningar. Síðara hluta
ævinnar hefur hann einkum
fengizt við að gera sér og öðr-
um grein fvrir því, lwernig
mannkynið megi öðlast farsæld
á þessari jörð. I því skyni hefur
hann gert sér mikið far um að
rannsaka sögu þess. Hann talar
um öll stórmenni liðinna alda,
sem væru það samtíðarmenn
hans, rétt eins og öll tímamörk
séu horfin. Að vísu bera flestar
aldir nýjungar í skauti sér, en
lengi hefur maðurinn átt \ið
sama vandann að' stríða. Sönm
yfirsjónirnar hafa komið honum
í koll, og sömu ráðin hafa dug-
að honum. Bæði Sókrates og
postularnir hafa kennt mönnum
mörg þeirra ráða, sem vænlegust
hafa reynzt.
Þó að Russell hafni kenning-
um kristindómsins um guð og
eilíft líf, fylgir hann eigi að’ síð-
ur fram g^undvallaratriðum
kristinnar siðfræði: virðingu fyr-
ir gildi einstaklingsins og „að
framar beri að hlýða guði en
mönnum“, þó að hann muni
fremur kjósa að nefna þann guð
rödd samvizkunnar.
Allar framfarir mannkynsins
í siðferðilegum efnum telur hann
liafa orðið' með þeim hætti, að
upp hafa risið menn, sem hafa
liaft þrek og þor til þess að mót-
mæla viðurkenndum lífsreglum
og boða aðrar betri, á sama veg
og framfarir í þelckingu hafa
gerzt með því, að miklir gáfu-
menn hafa þorað að rannsaka
viðurkenndar hugmyndir og
boða aðrar réttari. Með þessu
móti hefur mannkynið' hafið sig
yfir mannætustigið og að nokk-
uru yfir þrælahaldið. Hið
ískyggilegasta í mannfélagsskip-
un nútímans telur hann, að í
einræðisríkjunum er slíkum
mönnum nú á tímum með öllu
ógerlegt að láta til sín heyra.
Rödd þeirra er kæfð í fæðing-
unni og þeir þegar sviptir lífinu.
Allt, sem þar er gert, verður að
miðast við hagsmuni misviturra
ofríkismanna. Að' vísu hafa boð-
endur mikilla sanninda átt örð-
ugt uppdráttar á ýmsum öldum,
en sagan sannar þó, að mörgum
hefur þeim gefizt kostur á að
flytja boðskap sinn um nokkurt
skeið. Þá hættu teíur hann vofa
yfir nú, ef einræðisstjómarfar
leggur undir sig öll lönd, að
mannkynið hrapi ai'tur niður á
stig villimennskunnar.
Þótt einræðisríkin leggi örg-
ustu fjötrana á frjálsa hugsun og
hcilbrigða þróun mannsandans,
sér Russell víðar vondan brest
í keri. Allur samdráttur valds á
fárra hendur felur í sér ámóta
hættu. Að vísu telur hann, að
með sumt vald verði þannig að
fara, svo sem öryggismál, réttar-
far og eftirlit með nýtingu auð-
linda. I þessum efnum mælir
liann með alheimsstjórn. Með
sumt vald fari stjórnir einstakra
landa, en þær veiti síðan minni
heildum, svo sem stjórnum
landshiuta og sveitarfélaga, víð-
tækt vald í þeim málum, sem
þau varða. Hann er fylgjandi
þjóðnýtingu allra meiri háttar
atvinnugreina, en varar mjög al-
varlega við þeirri hættu, að
stjórnir þeirra verði of völdugar.
Þjóðnýtt fyrirtæki verði raunar
ekki verri en auðhringar, en þau
þurfi ekki að verð'a miklu betri,
el' iill stjórn þeirra er í höndum
fárra.
I menningarmálum berst hann
fyrir sem víðtækustu frjálsræði.
„Það er liryggilegt eins og nú
gerist í Rússlandi, að vísinda-
menn skuli neyddir til að tjá
fylgi sitt við dulspeJáþrugl að
kröfu stjómmálamanna, sem eru
vankunnandi um öll vísindi, en
eru reiðubúnir að beita kaupkúg-
un og lögregluvaldi til framdrátt-
ar heimskulegum ákvörðunum. I
veg fyrir slilcan óvinafagnað
verður aðeins komið með því að
lialda afskiptum stjórnmáJa-
manna innan þeirra vébanda,
þar sem þeir eru líkJegir til að
vera starfi sínu vaxnir. Þeir œttu
elclci að krefjast úrsJcurðarvaJds
um, hvað sé góð liljóndist, góð
líffrœði eða góð heimspeJci“.
Einstaklingur og þjóðfélag
GÓÐ LÍFSAFICOMA, friður
og frjálsræði eru að vísu nauð-
synleg skilyrði til farsæls lífs að
hyggju Russells, en þetta er ekki
hið farsæla líf. En að þessum
skilyrðum fengnum kemur mjög
til kasta einstaklingsins að gera
líf sitt hamingjusamt. I því efni
telur hann mörgum verða á sú
yfirsjón að greina ekki á milli
skityrða og marJcmiða. Sá t. d.,
sem leggur stund á að safna
auði, getur að vísu búið þannig
í haginn fyrir sér, að hann geti
notið hamingju, sem hann hefði
annars farið varhluta af, en auð-
söfnunin sjálf veilir honum eng-
an unað. En t. d. unað af að
njóta fegurðar náttúrunnar, feg-
urðar listarinnar, unað af á-
stundun andlegra viðfangsefna,
unað af sannri vináttu telur
hann til dásemda lífsins. Sá, sem
á engan slíkan unað til þess að
lifa fyrir, lifir I il lítils, en eflir
því sem lífið er ríkara að slíkum
unaði, þeim mun meira er gildi
þess. Iíann segir sögu af því, er
hann var staddur í Los Angeles
og efnaðir gestgjafar hans fóru
með hann út á víð'avang og
sýndu honum hóp „flækinga"
8
LÍF og LIST