Líf og list - 01.03.1951, Blaðsíða 7

iiiiHlJtAND RTJSSELL árið lðOlf.
Teilcning eftir William Rothenxtein.
lausu lofti og slitinn úr sam-
hengi við lífsbaráttu hverrar
aldar, heldur snar þáttur hennar.
Voru honum s.l. haust, sem
kunnugt er, veitt bókmennta-
verðlaun Nóbels í viðurkenning-
arskyni fyrir ritstörfin.
Þau hjón, Dora og Bertrand
Bussell, létu málefni líðandi
stundar talsvert til sín taka. Þau
stofnuðu og ráku smábarnaskóla
í samræmi við uppeldiskenning-
ar sínar, og þau skiptust á um
að vera í fraraboði til þings í
því kjördæmi, þar sem þau
bjuggu. Russell hefur fylgt
Verk amannaflokknum að mál-
um, þótt hann hafi talið sig
þurfa að leggja honum lífsregl-
urnar og mæla ýmis varnaðar-
°i'ð til forystumanna hans og
fylgjenda.
Heimspeki og trúmál
ÞAÐ, SEM RUSSELL og
skóli hans telur sig hafa fram
að leggja til heimspekinnar, er
einkum rökfræðileg rannsóknar-
aðferð. Að'ferð þessari má að
hans hyggju beita með góðum
árangri við ýmis heimspekileg
viðfangsefni og uppskera nýja
og haldgóða þekkingu. A aðferð
þessi að vera hliðstæð rannsókn-
araðferð raunvísindanna og
henni jafntraust um réttar nið’-
urstöður.
Aðferðin er runnin upp úr
gagngerðri rannsókn á fyrri alda
rökfræði og stærðfræði og nýjum
skilningi ;i ýmsum grundvallar-
hugtökum þessara greina. Rök-
fræði Russells styðst að miklum
mun meira við stærðfræði en áð-
ur tíðkaðist, og telur hann
skekkjur hinnar eldri rökfræði
einkum stafa af ónákvæmlega
afmarkaðri merkingu orða.
Ætlar Russell, að hann liai'i
náð miklum og góðum árangri
með aðferð' sinni og þegar veitt
ýmsum hugmyndum og kenn-
ingum fyrri heimspekinga ná-
bjargirnar, þótt lífseigar hafi
reynzt.
Meginkjarninn í heimspeki
Russells er þó ef til vill skil-
yrðislaus samstaða hans með
sannleikanum. Hann veitist fast
að heimspekingum á öllum öld-
um, sem metið hafa kenningar
eftir hagnýtu gildi þeirra, svo
sem því, að menn eigi að trúa á
guð, af því að slík trú hafi gott í
för með sér fyrir líf manna, þótt
menn hafi ekki í rauninni trú á
sannleiksgildi þess, að guð sé til.
Sanríleikurinn þolir engin
hrossakaup að hans dómi. Sjálf-
ur trúir hann hvorki á tilveru
guðs né framhaklslíf einstakl-
ingsins og það af þeim sökum,
vað eins og þekkingu okkar er nú
háttað, virðast honum þær lík-
ur, sem til slíks benda, miklu
minni en þær, sem á móti mæla.
Þó virðist liann ekki telja frá-
leitt að skýra sumt það, sem sál-
arrannsóknirnar hafa leitt í Ijós,
með því, að til sé framhaldslíf.
Og hann viðurkennir, að þessar
líkur geti, hvenær sem er, orðið
hinum yfirsterkari, og þá sé það
með öllu óvísiudalegt að trúa
ekki á framhaldslíf. Þann veg
er viðhorf hans til allra hluta
breytilegt, eftir því sem þekk-
ingin býður.
Hann telur það meginorsök
mannlegs vesaldóms að láta ótt-
ann ráða huginyndum sínum,
og óttann telur hann undirrót
trúarkenninga. TJm þetta kemst
liann m. a. svo að orði (1925);
„Eg er kominn af léttasta
skeiði, og ég ann lífinu. En mér
þœtti smán afí skelfast þá liug-
mynd afí verfía afí engu. Ilam-
ingjan cr jafnsönn, þótt hún taki
enda, og livorki missir hugsunin
né kœrleikurinn gildi sitt, þótt
ekki séu eilíf. Margur maðunnn
liefur horifí sig virðulega á högg-
stokknum. Vissulega œtti sá
virðuleiki afí lcenna okkur afí
hugsa mefí sannindum um stöfíu
mannsins í heiminum. Jafnvel
þótt. ferska loftifí, sem okkur
berst um Ijóra vísindanna, hleypi
hrolli í okkur i fyrstu eftir álla
innbyrgðu molhina frá þjóðsög-
um og œvintýrum, þá fylgir því
hreysti og heilbrigði, og vífíátt-
an á töfra í sér fólgna“.
Óneitanlega er þetta karl-
mannlega mælt. Og Bertrand
Russell á manndóm til að standa
við orð sín. Okkur verð'ur að
minnast þess, þegar hann 76 ára
að aldri féll í Þrándheimsfjörð
með flugvél, bjargaði sér á sundi
og flutti fyrirlestur sama kvöld-
ið, eins og ekkert hefði í skorizt.
Hann hafði og áður sannað
heiminum það, að hann „vann
það ei fyrir vinskap manns, að
víkja af götu sannleikans".
LÍF og LIST
7