Líf og list - 01.05.1951, Page 8

andi. Hann var fyrst kynntur á
Broadway 1936 með „Murder
in the Cathedral“. Ég dirfist að
telja hann meðal nýrra radda
ekki aðeins vegna þess, að hann
tók fyrir nýja tegund af leik-
rænum ljóðum í „The Coektail
Party“, heldur náði áreiðanlega
til flestra áheyrenda með þeim
leik.
Þessar „nýju“ raddir eru ó-
samhljóða, og með þeim tala
hæfileikamenn af mjög mismun-
andi gerð og í ólíku broti. En
þeir eru menn, sem ekki eru var-
kárir fylgjendur gamallar for-
múlu. Þeir hafa þorað' að grafa
sinn eiginn farveg. Þeir hafa
ekki valið sér það hlútskipti að
sniðganga samtíð sína. Þess
vegna eru þeir velkomnir og
uppörvandi og hafa fengið á-
heym.
Samt er listinn kvíðvænlega
stuttur. Sömuleiðis landfræði-
lega gloppóttur. Á honum eiga
þrjár þjóðir fulltrúa, aðeins
þrjár. Fyrir 25 árum hefðum vér
með réttu getað vænzt að' heyra
ný leikskáld frá AustuiTÍki,
Ungverjalandi, Tékkóslóvakíu,
Spáni og Þýzkalandi. Dauða-
þögn virðist lykja um leiksviðið
í þessum löndum. Þó að leikhús
þeirra kunni að vera starfandi
heima fyrir, hafa þau ekki getið
neinn leikritahöfund á síðustu
10 ámm, sem þekktur sé utan
lands síns. Jafnvel Italía, sem
hefur framleitt stórbrotnar kvik-
myndir, hefur verið mállaus leik-
húslega. Sá andkannalegi friður,
sem við höfum búið við', á meiri
sök á þessari þögn en stríðið.
Einræði, ótti, óvissa, fátækt,
martröð sífelldrar spennu, allt
er þetta deyfandi og lamandi.
Jafnvel í frjálsum löndum lækk-
ar tala ungra efnilegra leik-
skálda. Þetta kann að nokkru
leyti að stafa af því að í sum-
um löndum dregst hæfileika-
fólkið frá leikhúsinu að kvik-
myndum og útvarpi sökum
hærri og tryggari launa. En ég
held, að orsakimar séu aðrar og
djúptækari en eðlilegar vonir
um fjárhagslegt öryggi. Þeirra
er að' leita niðiú við hinn riðandi
grundvöll, sem veröld dagsins í
dag rís á.
Goethe spurði einu sinni sjálf-
an sig í frægum kafla: „Hver eru
þau skilyrði, sem skapa mikinn,
sígildan þjóðarrithöíund?“
Koma slíks höfundar, sagði
Goethe að ylti á ýmsum atrið-
um. Hann verður að fæðast í
stóru þjóðríki. I þessu þjóðríki
verður þjóðin að hafa orðið
hamingjusöm, samræm heild,
eftir marga sögulega stórvið-
burði. Ilöfundurinn verður að
finna í löndum sínum göfugt
upplag, djúpar tilfinningar, þrek
og staðfestu í framkvæmdum.
Þjóðarandinn verður að gegn-
sýra liann. Af meðfæddri gáfu
sinni verður hann að vera því
vaxinn að hafa samhyggju með
fortíðinni ekki síður en nútíð-
inni. Til þess að ekkert torveldi
honum að ná hæsta menningar-
þroska sjálfum, verður þjóð
hans að hafa náð háu menning-
arstigi. Undirbúningsstarfið í
bókmenntunum verður þegar að
véra unnið. Efni verð'ur að vera
dregið saman og gert nothæft,
og fyrirrennarar hans verða
þegar að hafa gert margar meira
eða minna fullkomnar tilraunir.
Enn fremur verða skilyrði að
vera slík, að hann, í stað þess
að gjalda grimmilega mistaka
sinna, verði fær um að sjá
snemma á ævi möguleika stór-
brotins við'fangsefnis og móta
það eftir einhverri samræmri fyr-
irætlan, svo að úr verði vel
skipulegt og vel byggt bók-
menntaverk.
Ekki er að undra, ef litið er
til alls þessa sem „verður“ að
vera, þótt Goethe yrði að játa,
að koma slíks höfundar sé af-
leiðing af því, er hann kallaði
„heppilega sameiningu innri og
ytri að'stæðna“. Áreiðanlega eru
þessar innri og ytri aðstæður
eklri í heppilegri sameiningu nu
á dögum. Og ekki er heldur lík-
legt, að þær verði það í ófyrir-
sjáanlegri framtíð.
Fyrir nokkrum vikum benti
Alan Pryce-Jones frá London a
í The New York Times, hver
væri vandi rithöfundarins 1
heiminum nú. „Til þess að skrifa
góða skáldsögu“, sagði hann, „er
hið eina nauðsynlega að hafa
efni algerlega á valdi sínu. En
cf efnið' sjálft er sífellt að breyt-
ast, er þetta ómögulegt. Og a
tíma þegar þjóðfélagslegur ba-k-
grunnur, persónuleg tengsl, jafn-
vel lífsskilyrði, eru aldrei stöðug»
klofna skáldskaparefnin og
snertast aftur og þjóta burtu
eins og kvikasilfur. .. . Hinir
miklu höfundar fortíðarinnar
vissu alltaf nákvæmlega, hvar
þeir stóðu. Nú veit enginn höf-
undur, hvar hann stendur, svo
að möguleikar hans til að fl,ytja
nokkra skýra mynd af heirw>
sem sjálfur er sífellt að breyt-
ast, eru sannarlega litlir. Tím-
inn fer allur í að stilla inn á fjar-
lægðina“.
Vandi rithöfundarins í dag er
einnig vandi leikskáldsins. Ef
honum nægir að vera einungis
skemmtunarmaður og hann get-
ur lokað augum sínum fynr
raunveruleikanum, er hlutverk
hans tiltölulega auð'velt. En ef
hann er mikill maður, opinn fyT'
ir því, sem er að gerast, og a-
fram um að ná tökum á stóru
efni. mun hann rata í ótalda örð-
ugleika. Enginn leikur, sem hann
getur vonazt til að skrifa, getur
8
LÍF og LIST