Líf og list - 01.12.1951, Blaðsíða 8

þetta geti engan endi haft. Betra að hata guð,
miklu betra, segir Greene, en að þekkja hann alls
ekki neitt. Því að þú getur aðeins hatað guð,
þegar þú ert kvalinn og píndur — og ef þú getur
þolað sársaukann, án þess að taka inn kvalastill-
andi meðul, getur hatrið breytzt í ást á guði.
„Torvelt að gleypa“.
ÞAÐ HLYTI AÐ vera mjög forhertur syndari,
sem gæti lesið þessa ástarsögu, án þess að kann-
ast við eitthvað líkt í sjálfum sér, án þess að
hjarta hans yíkkaði um stundarsakir. En þegar
tóntegundin breytist í síðustu fimmtíu blaðsíð-
um sögunnar úr hinu kunnuglega moll í hið ó-
kunnuglega dúr — frá því að konan hættir smátt
og smátt að vera frilla og þar til hún fer að ger-
ast heilög — getur jafnvel hinn góðhjartaði les-
andi fundið sannfæring sína kulna: því að sú
uppgötvun Greenes að láta hinn líknsama guð
birtast, er síður gerð af skáldinu en kirkjunnar
manni.
The End of the Affair er eins og allar skáld-
sögur Greenes þrungin af fólgnum spurningum
eins og jarðsprengjum. Og orðaval sögunnar er svo
kostgæfilega, vendilega heimsmannslegt, að hinn
grandalausi lesari tekur í fyrstunni varla eftir
niðurbældum sprengingum, sem felast í tilsvör-
unum (Ein þessara fólgnu spurninga hljóðar svo:
Þarf kona, sem gerist heilög, endilega að telja
sig „hóru eða falsara“? Greene svarar því ját-
andi.)
Greene ætlaði augsýnilega að sýna tvennt með
þessari sögu:
1.) að dýrlingar eru raunverulegt, mennskt fólk,
sem fyrirfinnst nú alveg eins og áður og munu
alltaf verða til.
2) að ekkert ástarbrall, hversu saurugt sem
það er, getur umflúið hinar hræðilegu, óendanlegu
fylgjur ástarinnar.
Sumum lesendum bókarinnar mun finnast hon-
um hafa tekizt hvort tveggja; en mörgum mun
þykja dýrlingur hans vera eins fjarstæðukennd-
ur og óraunverulegur eins og Celía T. S. Eliots í
leikritinu The Cocktail Party.
Enskir bókmenntagagnrýnar, sem hafa ritað um
„The End of the Affair“, hafa lofsungið frásagnar-
hæfileika Greenes (einn eða tveir þeirra telja
sögu þessa beztu bók höfundarins), en flestir
þeirra voru á báðum áttum um síðustu fimmtíu
blaðsíður sögunnar. „Torvelt að gleypa“, sagði
Sunday Times. „Of opinskátt skematísk", sagði
ritdómari The Listener. Bókmenntarýnir hins
gagnmerka tímarits The New Statesman and
Nation sagði: „Ætla má að þetta sé síðasta bók
eftir Graham Greene, sem leikmaður getur verið
fær um að dæma.“
Hvort sem þessi gagnrýni er réttmæt eða ekki,
er þetta ný leið, sem Graham Greene kannar,
því að þetta er fyrsta skáldsaga hans, sem hann
ritar í fyrstu persónu. Sú staðreynd bendir á sér-
staka viðleitni, tilraun höfundar í þá átt að fara
enn lengra en nokkru sinni fyrr. Að segja sögu
í fyrstu persónu er viðsjárverð frásagnaraðferð,
einkanlega þegar persónan, sem segir söguna, er
að nokkru leyti rónaleg Graham Greene-sögu-
hetja, ekki að öllu leyti skapfelldleg. Auk þess
hefur Greene bætt við öðrum sögumanni, eins
og þessi örðugleiki væri ekki nógur: Bókin skipt-
ist milli endurminninga Bendrixar og dagbókar
Söru. Aðeins heittrúuðustu aðdáendur Greenes
munu vera fyllilega ánægðir með það, hvernig
hann fer með þennan tvöfalda örðugleika; en
jafnvel þeir, sem gagnrýna hann, dást að hæfni
hans og lofsyngja þessa tilraun hans, því að hvern-
ig er hægt að gera sér vonir um að heyra sann-
leikann um mennskt fólk nema hlýtt sé á það
tala við sjálft sig?
Skáldsagan óskráða.
ÞAÐ er efni í sex skáldsögur úr lífi Grahams
Greenes sjálfs. Hin fyrsta þeirra myndi sam-
kvæmt tímanna rás fjalla um uppvöxt drengs,
skáldsaga, sem Greene hefur aldrei ritað. Hann
fæddist árið 1904 í Borginni Berkhamsted (áherzl-
an hvílir á Berk —), um það bil 26 mílur norð-
vestur af London. Mesta stolt borgarinnar
var þá sem enn í dag hinn kauðalegi, en traust-
byggði framhaldsskóli drengja (public-skóli),
sem ber nafn borgarinnar. Faðir Grahams, Charles
Henry Greene, hafði brautskráðst úr Oxfordhá-
skóla á 9. tug síðustu aldar og ætlaði að gerast
lögfræðingur. Hann kom til Berkhamsted til þess
að kenna þar eitt misseri, en ílentist við skólann
í 38 ár og var skólastjóri þar síðustu 17 árin. Öll
börn Greenes, sex að tölu, fæddust í Berkhamsted.
Graham var hið fjórða í röðinni. Hann hataði
borgina, en þó ekki eins mikið og hann hataði
skólann með hörðu steinþrepin, grófgerðu furu-
borðin, hurðalausan skápinn, sem í var raðað skít-
ugum leikfimisskóm, og óhrjálegan sameiginleg-
an snyrtiskála.
Greene minnist þess, að sú skoðun var ríkj-
8
LÍF og LIST