Líf og list - 01.12.1951, Side 15

við raust sín þróttmiklu cggjanarkvæði
og ádejlur nieð karlmannlegum gleði-
hrcim og sló taktinn af miklum ákafa
líkt og lærifaðir hans Georg Brandes,
cnda var rösklega undir tekið í þjóðkór
hans. En hann var ckki einvörðungu
hið glaða þrekmenni; þýðmennið átti
líka marga hljómfagra strcngi á hörpu
hans. Á þá voru sungin ættjarðarkvæði,
eftirmæli og minnjngarljóð, lofsöngvar
til íslenzkrar náttúru og lífrænnar starf-
semi, manvfsur og ástarkvæði, tækifær-
isljóð ýmiss konar, gaman- og drykkju-
kvæði. Ljóðaþýðingar hans, nálega jafn
margvíslcgs cfnis, urðu og engu síður
alþjóðareign.
Þetta gerðist á árabilinu 1880—1900,
scm nefna mætti æfingaskeið hermanna
vorgróðurs Islands. Við aldamótin lagði
herskari bjartsýnna umbótamanna til
stórmannlegrar baráttu fyrir alhliða
framförum á íslandi — við lúðurhljóm
aldamótakvæða þjóðskáldanna og góð-
skáldanna. Margt var þá stórvel kveðið
af brennheitri trú á manntak vakn-
andi þjóðar til þess að nytja ónýttar auð-
lindir Fjallkonunnar, fóstru sinnar.
Engum tókst þar samt jafn vcl og
Hannesi Hafstcin að láta boðskap sinn
enduróma í þjóðarhjartanu. Þcim boð-
skap var hlýtt, og hann var sunginn —
sunginn með svo þróttmiklum gleði-
lireim, að málmhljómur kvað við í fjöll-
um; moldjna þyrsti í frjómagnað sæði;
fossarnir tóku að ugga um það óskor-
aða frjálsræði, scm þeir höfðu notið frá
ómunatíð, og sækindur Islandsmiða
höfðu aldrci hcyrt neitt þvílíkan söng
á jafn-vörpulcgum fleytum. Þá var
Hanncs Hafstcin öfundsverðasta þjóð-
skáld á Islandi — skáld hinnar nýju
aldar.
#
ÍSLENZKIR æskumenn spyrja í dag
sjálfa sig og hver annan, hvort Hann-
es Hafstein hafi vcrið svo mikið skáld,
að hann vcrðskuldi heiti þjóðskáldsins;
hvort hann hafi vcrið annað og meira
cn miðlungsskáld, sem dottið gat of-
an á það endrum og sinnum að yrkja
kvæði af ósviknu listfcngi. Þannig spyrja
börn þeirrar kynslóðar, scm segja má
um að fyrst hafi komizt til nokkurs
þroska á íslandi um margra alda skcið;
kynslóðarinnar, sem sótti í skáldskap
Hannesar hetjumóð til mikilla átaka og
söng af meiri hjartans lyst en nokkur
önnur kynslóð á Islandi, fyrr og síðar.
Ranglátt væri að gera lítið úr þcim and-
lcgu fjársjóðum annarra skálda, er kyn-
slóðin sú jós af í æsku sinni sér til yndis-
bóta og hvatningar. En hitt er þó mála
sannast, að Hannes Hafstein var öðrum
fremur baráttuskáldið hennar — þjóð-
skáld hinnar gunnrcifu aldamótakyn-
slóðar.
Hannes Hafstein varð að vísu aldrei
það stórbrotna listaskáld, sem hinn bráð-
þroska stúdcnt gaf glæsileg fyrirheit um,
því að leitun mún á íslenzku skáldi, scm
betur orti um tvítugt. En þegar litið
er á manninn allan úr hæfilegri fjarlægð,
verður ekki annað séð en að svo lilyti
að fara scm fór. Enda þótt í honum
væri kappnógur efniviður x stórbrotið
listaskáld, cr erfítt að hugsa sér, að
Hannes Hafstein licfði unað þaulsetum
við Iistalindir. Svellandi framkyæmda-
hugurinn hlaut að heimta kröftum hans
viðnám. Þcgar þcssir tvcir steiku eðHs-
þættir toguðust á um hann, gat varla
hjá því farið að setjast yrði að samn-
ingaborði. Og sættir urðu á þá Ieið, að
skáldið skyldi falla frá kröfu sinni: list-
in fyrir listina, en berjast með fram-
kvæmdamanninum undir kjörorðinu:
listin fyrir lífið.
r Af nafni Hanncsar Hafsteins mun
um Iangan aldur stafa meiri ljóma í
sögu Islands en annarra samtíðarmanna
hans. Því vcldur, að hann var mest
skáld í flokki íslenzkra þjóðskörunga —
mestur þjóðsköinngur í flokki íslenzkra
skálda.
*
HINN 4. desembcr voru liðin 90 ár
frá fæðingu Hannesar Hafsteins. Þann
dag kom út í vönduðum búningi á
vegum Helgafells 3. útgáfa af Ljóðabók
hans. I formálsorðum lætur Tómas
skáld Guðmundsson svo um mælt, að
æska landsins cigi ennþá „margt . . .
ónumið um manndóm, bjartsýni og
karlmennsku" af þeim manni ....... er
ungur gcrðist höfuðskáld og spámaður
nýrrar kynslóðar í landi sínu og varð
sjálfur, á merkilcgum tímamótum,
glæsilcgasti fulltrúi og forvígismaður
þeirrar endurreisnar, er ljóð hans boð-
uðu.“ — Æsku landsins er ekki að ó-
fyrirsynju tileinkuð þessi nýja útgáfa
Ljóðabókarinnar, því að hún hefur lengi
vcrið ófáanleg á bókamaxkaði. Og undir
þau orð Tómasar skal tekið hér, að
þessa afmælis Hannesar skálds „verður
... ckki bctur minnzt mcð öðnim hætti
en þeim, að æska landsins leggi sér ljóð
skáldsins á hjarta."
Svo nátengt er nafn Hannesar Haf-
steins Verðandi, með því að segja má,
að hann tæki þar sína skáldvígslu, að
tæplega er hægt að stilla sig um að
drepa á það hér að lyktum, að merkis-
afmælis annars Verðandimanns er að
minnast á næsta hausti. Það cr aldaraf-
mæli Gests Pálssonar. Væntanlega verð-
ur haldið upp á það með myndarlegri
útgáfu af ritum hans.
Utgáfa slíks ritsafns — þótt ekki sé
ýkjamikið að vöxtum — sem þannig
væri úr garði gerð, að til sæmdar mætti
verða bæði minningu fyrsta Islands-
meistara smásögunnar og sjálfri þjóð
hans, hlýtur að kosta ærið fé, svo að
öllum almcnningi gæti orðið ofviða að
'kaupa hana. Raunalegt mætti kalla, ef
slík útgáfa strandaði á skeri dýrtíðar og
fátæktar almennings. Þó að þröngt sé
nú fyrir dyrum margs kotbóndans, er
svo fyrir þakkandi, að þjóðin á álitleg-
an hóp aflögufærra manna; og nú rcyn-
ir á, hve margir þeirra vildu í hjarta sínu
líkjast styrktarmanni Verðandi, eins og
útgefendur lýsa honum í eftirmála:
„Þetta ár kemur ritið út fyrir drengi-
lcgan styrk herra alþingismanns, kaup-
stjóra Tryggva Gunnarssonar, scm mcð
hinni alkunnu mannúð og hjálpfýsi
sinni hefur hlaupið undir bagga með
oss.“ Ekki skulu að órcyndu bornar
brigður á það, að Island eigi nógu
marga þvílíka syni til þess að hlaupa
hér undir bagga — jafnvcl nógu marga
LÍF og LIST
15