Teningur - 02.12.1985, Side 26

verkalýðslesendum til fyrirmyndar. Æ
síðan er þetta meginatriðið í bók-
menntastefnu vinstrimanna. Framan af
eru það aðeins fáeinir menn sem halda
þessu á loft, og naumast er um skipu-
lega hreyfingu að ræða. Auk Einars og
Árna ber mest á sr. Gunnari Benedikts-
syni og sr. Sigurði Einarssyni, þetta er í
fáeinum greinum og ritdómum í Rétti
og Iðunni. En svo magnast þetta eftir
að Kommúnistaflokkur íslands er
stofnaður í árslok 1930. 1932 kemur
Kristinn E. Andrésson til skjalanna, og
stofnar Félag byltingarsinnaðra rithöf-
unda haustið 1933, ásamt Stefáni
Jónssyni, Halldóri Stefánssyni, Steini
Steinarr, Jóhannesi úr Kötlum, Ásgeiri
Jónssyni og fjórum miður kunnum fé-
lögum. Fljótlega bættust í hópinn nt.a.
Halldór Laxness, Vilhjálmur frá Ská-
holti, Gunnar Benediktsson, Gunnar
M. Magnúss og Guðmundur Daníels-
son. Næstu ár starfaði félagið inn á við,
félagsmenn stunduðu leshringi unt
marxisma og Sovétríkin, ritæfingar og
gagnrýndu verk hver annars með tilliti
til málfars, skáldskapargildis og póli-
tísks — þ.e. sósíalrealisma.
Ef við nú skoðum tímarit
vinstrimanna í ljósi þessa, þá er það af
Iðunni að segja að þar fara vinstri við-
horf að láta á sér kræla 1927, en sáust
þar ekki áður. Um fjórðungur efnis er
af því tagi næstu árin, um eða yfir helm-
ingur á árunum 1931-3. Helst er þetta í
ritdómum, greinum um utanríkismál og
önnur þjóðmál, trúmál og bókmenntir.
Hefðbundnari sjónarmið á þeim ntál-
efnum, og íhaldsskoðanir koma og
fram í Iðunni. Minna fer fyrir róttækn-
inni í bókmenntaefni Iðunnar, þar má
telja fimmtung smásagna og tíu kvæði
af 100. Sögurnar eru ekki sósíalrealísk-
ar, heldur þjóðfélagsádeila í anda Gests
Pálssonar, en sex kvæðanna hafa bar-
áttuhvöt að auki. Nú er að vísu mjög
umdeilanlegt hvort þetta séu þarmeð
róttæk verk, sem muni yfirleitt hafa
byltingaráhrif á lesandann. Málið er all-
miklu flóknara, sumt af þessu mætti
alveg taka sem hefðbundin ræðuhöld,
sem einfölduðu málin fyrir lesendum,
frekar en að konia þeim til að brjótast í
þeim. Og sé erfitt að meta róttækni
texta, þá er enn erfiðara að meta áhrif
hans á lesendur, nýstárleg grein og
fersk getur verið á við margar hefð-
bundnar. Útreikningar mínir gera því
ekki kröfu til að teljast vísindaleg ná-
kvæmni, en ef allt er talið, sem nteð
einhverju móti má kallast byggja á sósí-
alískum viðhorfum eða andfasískum,
þó ekki væri ncma í hluta greinar, þá er
það tæpur þriðjungur efnis Iðunnar
þessi róttæknisár, 1927—37.
Um Rétt gegnir töluvert öðru máli.
Hann var ntiklu minni en löunn, en
stækkar verulega undir stjórn Einars
Olgeirssonar, meðan kommúnistar eru
enn í Alþýðuflokknum, úr 1—2 heftum,
100—150 bls. á ári, upp í 4 hefti, nál.
400 bls. árlega. Þetta er nokkuð jafn
vöxtur á árununt 1927-30, og skýrist af
því að nú kemur mikið af auglýsingum
(yfir 20 bls. í hefti stundum, það er
ámóta og í Eimreiðinni eða meira), auk
áskrifendaherferðar. Greinar eru eink-
um eftir leiðtoga kommúnista, en einn-
ig eru þar kratar svo sem Stefán Jóhann
og Haraldur Guðntundsson, fyrir nú
utan Ólaf Friðriksson. Bókmenntaval
er mjög svipað og í öðrum tímaritum:
Davíð Stefánsson, Kristín Sigfússdóttir,
Davíð Porvaldsson, J. Aakjær, M.
Andersen-Nexö, Gorkí, Anatole Fra-
nce, Tchekov, A. Negri. Þjóðfélags-
ádeila er áberandi, en ekki er um
baráttuskáldskap að ræða.
Allt breytist þetta við stofnun
Kommúnistaflokksins. Auglýsingasíð-
um stórfækkar og öðrum síðum, niður í
200-250 árlega. 1934 takmarkaðist út-
breiðsla Réttar við flokksbundna kom-
múnista skv. ritstjóra hans.4 Og höf-
undar eru flestir úr röðum þeirra, auk
Halldórs Laxness og fáeinna óþekktra
alþýðumanna. Oft er boðað að efla
þurfi Rétt og útbreiða, hann skuli verða
mjínaðarrit sem höfði almennt til al-
þýðu, langt út fyrir raðir kommúnista-
fíokksins, en fjalli unt málin frá komm-
únísku sjónarmiði. Áhlaup eru gerð í
TÍMARIT
MÁLS OG MENNINGAR
Stptembor 1938