Teningur - 02.12.1985, Blaðsíða 53

Ja, ekki svo mikið. Það var meira
þessi litteratúr sem bjó til þessa amer-
ísku töffaratýpu, Hammett og Chand-
•er og þetta. Sam Spade kemur með
þetta allt saman. Og svo bara Stikils-
berja-Finnur og svona.
~ Pú hefur talað um hvað amerísk
menning sé lík íslenskrí...
Já. Okkar þjóðarsaga er landnema-
saga. Þjóðmenningin hefur litast svo af
landnemasögunum — útlaganum. Sama
gildir um Ameríku. Og amerískar hetj-
ur sem lita alla þessa amerísku menn-
ingu og Elvis, Brando og Bogart túlk-
uðu, þetta eru alveg sömu hetjurnar og
íslendingar dýrkuðu: Grettir og Skarp-
héðinn. Skarphéðinn Njálsson er alveg
eins og Sam Spade og Philip Marlowe,
vígður einhverri ógæfu og brynjar sig
kaldhæðni. Og tilsvörin, svona rapp í
kjaftinum. Skarphéðinn var náttúrlega
ekkert glæsimenni og menn sáu í langri
fjarlægð að það var eitthvað mikil sút
sem þessi maður bar, en bar vel með
harðri skel og svaraði: „Stanga þú úr
tönnunum rassgarnarenda merarinnar"
eða „Hirð þú eigi um það, mjólki
þinn“. Og útlaginn, þessi sem Clint
Eastwood er að leika í The Good, the
Bad and the Ugly er alveg eins og
Grettir. Þó að tragedían sé kannski
meiri í Grettissögu og maður líki þessu
ekki saman sem bókmenntaverkum.
~ / Djöflaeyjunni er skálclið heimssmið-
ur. Guðjón er nálægt þér, en í hinni ertu
að smiða heim, efnið er úr fortíðinni.
Já. Þegar ég byrjaði á Djöflaeyjunni
átti hún að vera í þriðju persónu og það
hafði ég aldrei kunnað. Bókin um
bankaránið var í þriðju persónu og það
gekk ekkert og mér gekk ntiklu betur í
Guðjóni. En ég sá svo að maður yrði að
yfirvinna þetta. Það gekk ekki að skrifa
alltaf í fyrstu persónu um eitthvað sem
væri skylt manni sjálfum. Þegar ég var
aö byrja að skrifa var módernisminn
það sem máli skipti. Þetta var módern-
isminn versus einhver sósíalrealismi.
Og ég aðhylltist eiginlega hvorugt.
Þessir íslensku nútímahöfundar sem
voru uppáhaldshöfundarnir voru mód-
ernistar. Sósíalrealisminn sem þá var að
koma var kannski frekar þessi krítíski
realismi Luckacsar. Menn voru að
skrifa Buddenbrooks alveg á fullu.
Fletta ofan af borgaraættunum og borg-
arastéttinni í einhverjum fjölskyldu-
sögum. Ég gat alveg aðhyllst öll rökin
fyrir því að klassísk epísk skáldsaga
væri úrelt en hins vegar fann ég það
aldrei á sjálfum mér. Sagnalistin hafði
alltaf verið líf mitt og yndi. En ég var
með það á hreinu á þessi móralski real-
ismi passaði mér ekki, mér fannst hann
leiðinlegur og úreltur og það setur svip
sinn á allt sem maður er að gera —
maður kemur því svo fyrir að það sé
útilokað að verið sé að móralísera, það
sé verið að fletta ofan af einu eða
neinu. Lögmál verksins er það eina sem
skiptir máli og allir aðrir hagsmunir
munu eyðileggja verkið. Og þegar ég
byrjaði á þessari þriðju persónu frásögn
vissi ég að þetta var gamaldags. Hafði
sjálfur verið að bölsótast yfir því með
Matta Sæm að nýraunsæið væri hálf
ömurlegt fráhvarf frá Thor, Guðbergi
og Svövu, sem ungir bókmenntanemar
þá virtust álíta eitthvers konar Þrjú á
palli litteratúrsins. En það sem ég sá
athugavert við nýraunsæið var að við-
fangsefnin voru svo gamaldags, og mór-
alíseringin, fletta ofan af borgarastétt-
inni eins og Balzac og Thomas Mann.
Þegar módernisminn er bestur eru
þetta miklu frekar lýrískar bókmenntir
en epískar og Iýríkin var bara ekki mín
sterka hlið. Svo sá ég að það gæti vel
verið að þetta væru gamlar aðferðir
sem maður er að nota, og hugsanlega er
það rétt. Það má sýna fram á með með
fræðilegum rökum að Skáldsagan hafi
runnið sitt skeið á enda. En hins vegar
var það, að frásagnarlistin, epíkin, hún
hefur fylgt mannkyninu frá því það
fyrst reis upp á afturlappirnar. Eins og
einhver sagði í grein sem ég las: besta
skilgreiningin á manninum sem tegund
er „dýr sent segir sögur". Maðurinn
verður maður þegar hann fer að skoða
sjálfan sig og heiminn í sögu. Ef skáld-
söguformið er úrelt til að búa til epík,
hvað á ntaður þá að fara að gera? Yrkja
vikivaka eða rímur eða hexametur eða
eitthvað svoleiðis? Bókin eða Skáld-
sagan — þetta er mér ekkert kært, það
er bara frásagnarlistin. Hún gleymdist
sjálf í þessu tali um form skáldsögunnar
og uppkomu hennar og sögulegt hlut-
verk. Það er sagt að skáldsagan sé
listform borgarastéttarinnar og hins
borgaralega þjóðfélags og það er nú
ekki heillandi bylting ef hún er orðin
úrelt strax á eftir. En að tala um að
módernisminn sé úreltur eða dauður
eins og rnaður heyrir svo marga gcra...
ekki er það skárra. Klassísk frásagnar-
list og módcrnískar skáldsögur drepa
ekki eða úrelda hvor aðra frekar en
lýrík og epík hafa gert. Þetta er bara
sitthvort bókmenntaformið.
— En maður sér á öllum þínum sögum
að þú hefur lœrt af módernistum.
Já já já. Það er svo margt sem þeir
innleiöa í frásagnartækni. Til dæmis í
Petta eru asnar, Guðjón, þar sem lýst er
kaotísku fylliríi, þá gerir maður það
best með módernískum, kaotískum
texta. Þú nærð engum kaos-anda nema
með kaos-byggingu. En það er varla til
realískari bók en Tómas Jónsson met-
sölubók. Steinar og Guðbergur eru oft
stífir realistar, en í bókum Thors er allt
miklu lýrískara. Kafli eftir kafla sent
gæti verið prósaljóð, sérstaklega í Ópi
bjöllunnar.
— Steinar hefur haft sitt að segja fyrir
Þ‘g-
Já. Þær eru svo góðar þessar bækur,
sérstaklega Ástarsaga og Farðu burt
skuggi. Ogleymanlegar mannlýsingar.
51