Teningur - 02.12.1985, Blaðsíða 36

Eiginlega getur hver og einn valið sér
stund í kvikmyndasögunni, og hugsan-
lega meistara, sem þeir kæra sig um að
framlengja á sinn hátt, sem þeir vilja
styðja sig við eða bera sig saman við í
sköpunarstarfi sínu. Sumir, til dæmis
Jim Jarmusch, velja sér næstliðið skeið
kvikmyndasögunnar, módernar kvik-
myndir. Aðrir, til dæmis Lars von Tri-
er, wellesíska barokkið.
Enn aðrir kjósa að láta sem þeir viti
ekkert um þá strauma sem hafa brotist
um kvikmyndirnar síðastliðin 20 ár og
taka aftur upp þráðinn þar sem klassísk
fullkomnun kvikmyndanna lét hann
niður falla. Þeir síðastnefndu verða
auðvitað fljótt fyrir ógnun akademism-
ans, sem felst í því að láta sem gamalt
torni og löngu þversprungið sé ennþá
ferskt og í fullu fjöri. „Ramminn" sem
þessir kvikmyndagerðarmenn reyna að
komast aftur út úr í dag, er ekki sá sami
fyrir þá alla. beir geta því ekki myndað
eiginlegan „skóla". Það eina sem þeim
er raunverulega sameiginlegt er vitund-
in um að koma til sögunnar þegar allt
hefur verið fullreynt og að þeir verði að
komast út út því ástandi - en hver fyrir
sig - til þess að reyna að komast í gegn
um þetta dálítið hikandi tómarúm kvik-
myndasögunnar.
Myndefnakreppa
Vitundin um þetta leiðir ekki ófrá-
víkjanlega til maníerisma. Það fer allt
eftir því hvernig henni er svarað. Það
kom mér á óvart að heyra Godard og
Wenders, til dæmis, lýsa yfir næstum
því um leið því sama varðandi mynd-
rammann: efnislega, að kvikmyndin
hefði tapað tilfinningunni fyrir römmun
myndarinnar sem á öllum fyrri tímum
hefði verið í hávegum höfð. Þessari
staðreynd svarar Godard með því að
færa vandann til: hann lýsir því yfir við
starfsfólk Je vous salue, Marie, að það
sé ástæðulaust að leita að myndramma;
það sé nóg að finna myndavélinni
stefnu og réttan punkt: ramminn komi
af sjálfu sér í kaupbæti. Wenders bregst
við römmunarvandanum á „maníerí-
skari" hátt með því að hleypa ofvexti í
gildi rammans, þannig að áhorfandinn
fær það á tilfinninguna að of sýnilegur
ramminn sé eins og laus frá mynd-
skeiðinu. Þegar menn einbeita sér
þannig að einstökum vanda, sem er
hiuti stærri heildar, verður það oft til
þess að maníerískur ofvöxtur hleypur í
þetta sérstaka atriði. Godard veit að
honum er ómögulegt að ná jafn góðum
árangri í flókinni lýsingu eins og í eldri
kvikmyndum sem hann dáist að. Þess
vegna velur hann allt aðra lausn: að
lýsa ekkert, eða þá í lágmarki. Og
þannig finnur hann upp nýja fagur-
fræði.
En maníeríska viðhorfið er ekki bara
formlegt svar við formlegum vanda.
Maníerismi kvikmyndanna í dag er
bersýnilega samfara myndefnakreppu.
Á tímum þegar ný myndefni, eða að
minnsta kosti í takt við tímann, leggjast
ekki á kvikmyndagerðarmenn, þá er
mjög freistandi að taka til láns hjá liðn-
um tíma gömul og slitin myndefni án
þess að trúa í rauninni á þau og fjalla
um á maníeríska vísu til þess að reyna
að yngja þau upp á yfirborðinu. Það er
eflaust einkennandi fyrir mikinn hluta
kvikmyndagerðar dagsins í dag, hvort
sem hún hallast til akademisma eða
maníerisma, að kvikmyndagerðar-
mennina skortir myndefni sem þeir
gætu haft næga trú á. Sumir þeirra
halda áfram að marka sér leið nokkurn
veginn óhultir fyrir maníerískri freistni.
Það eru þeir sem eiga sér svo persónu-
legt myndí>//i/ að það elur af sér sí-
endurnýjaða kvikmyndalöngun (Roh-
mer); eða þeir sem bera slíkt traust til
kvikmyndanna að þeir finna myndefnið
um leið og þeir gera myndina (Go-
dard); loks eru þeir sem treysta svo á
augnablikið þegar þeir hitta fyrir raun-
veruleikann, að þeir finna þar líka bæði
hið eina sanna myndefni og sína eigin
kvikmyndagerð (Pialat).
Sjálfsafgreiðsla >
Hingað til hef ég talað um aðstæð-
urnar sem samtíma maníerismi er
sprottinn úr og hafa fært okkur kvik-
myndir sem eru allrar athygli verðar og
jafnvel aðdáunar. En eftir 1980 höfum
við séð koma fram í dagsljósið nýja
gerð kvikmyndaframleiðslu — sérstak-
lega þegar talað er um „nýtt myndmál".
Þar er líklega um að ræða annars konar
maníerisma: eins konar veikleikamaní-
erisma. Þar á ég við þá kvikmyndagerð-
armenn sem telja kvikmyndirnar
hvorki eiga meistara né sögu, heldur
líta þeir á þær sem einn óskipulegan
forða sem þeir geti gengið í menningar- ,
lega „ósnortnir" eins og duttlungar
þeirra sjálfra eða tískan bjóða þeim í
brjóst. Þannig hyggjast þeir takast á
hendur að endurhæfa 90 ára hugarflug
kvikmyndasögunnar. Sú sýn á þátíð
kvikmyndanna sem felst ekki í að sópa
öllu burt til að byrja upp á nýtt frá
grunni, heldur opnar sjálfsafgreiðslu, á
trúlega að miklu leyti rætur að rekja til
sýninga sjónvarpsins, þar sem allar
kvikmyndir týna á vissan hátt sögu-
legum uppruna sínum og vísun á ein-
stakan kvikmyndagerðarmann. í bók
sinni L'irréel setur Malraux fram tilgátu
um að maníeríska tímabilið í málaralist-
inni eigi sér að nokkrunt hluta skýringu
í tilkomu grafískrar dreifingar sem
hann segir að veiti verkunum, sem
þannig eru fjölfölduð, sameiginlegt við-
miðasvið. Og svertan í stað lituðu frum-
myndanna ummyndi og sameini mál-
verkin eins og aldirnar ummynda og
sameina stytturnar. Ummyndun þessi
hefur í för með sér að ítalskir málarar
34