Birtingur - 01.04.1960, Page 24

honum að hjálpa fólki til að lifa sig inn
í hin tæru listaverk. Af þessum sökum var
útgáfa „lítils tímarits“ orðin aðkallandi.
Og það því fremur sem opinbera gagnrýn-
in hefur verið einstaklega fráhverf því að
gera fólki grein fyrir abstrakt list. Útgef-
endurnir hafa í huga að bjóða listamönn-
unum sjálfum að setjast i sæti gagnrýn-
endanna, af því að hinum síðarnefndu
tókst ekki að gegna skyldu sinni sóma-
samlega.
Á þennan hátt mun tímarit okkar færa
iistamanninn og fólkið nær hvert öðru.
Það mun einnig tengja listamenn á hinum
ýmsu sviðum traustari böndum. Það er
trúa okkar, að ef iistamaðurinn fær að
segja hreinskilnislega það sem honum býr
í brjósti, muni sú bábilja fjúka út í veður
og vind, að nútímalistamenn vinni eftir
tilbúinni forskrift. Hins vegar mun það
koma í ljós, að nýju listaverkin hvíla ekki
á kenningum einum, heldur seytla megin-
reglur þeirra fram úr uppsprettum listar-
innar.
Okkur langar til að ryðja dýpri listmenn-
ingu braut. Hún á að verða til með þeim
hætti að við hrindum sameiginlega í fram-
kvæmd hugmynd okkar um nýja plastíska
vitund. Þegar listamenn á ýmsum sviðum
vilja kannast við regluna, sem setur þá
alla á sama básinn í grundvallaratriðum,
og hið almenna plastíska tungumál, munu
þeir ekki lengur halda dauðahaldi í ein-
staklingshyggju sína. Þá munu þeir kasta
einstaklingshyggjunni fyrir borð og reyna
að þjóna meginreglunum. Ef þeir gera
þetta, verður stíll þeirra lífrænn af sjálfu
sér. Til þess að útbreiða fegurðina þörfn-
umst við fremur þjóðfélags, sem hefur
andleg verðmæti í hávegum en velferðar-
í'íkis okkar daga. En ríki andans verður
aldrei komið á fót með öðru móti en því
að afneita einstaklingshyggjunni, því að
hún er alltaf á hnotskóg eftir virðingar-
merkjum.
Aðeins með því að hagnýta slíkar megin-
reglur á rökrænan hátt og beita við það
ýtrustu nákvæmni getur plastíska fegurðin
orðið að stílhreyfingu, sem nær til allra
hluta. Og það er vegna þess, að ný tengsl
hafa myndast á milli listamannsins og ver-
aldar hans“.
Doesburg ritaði margar aðrar greinar í
tímarit sitt á þeim ellefu árum, er hann
sendi það á fagurfræðimarkað Evrópu.
Þær eru hvetjandi, eggjandi, særandi og
gerðu De Stijl að einu líflegasta og um-
svifamesta menningarriti samtíðar sinn-
ar. En ýtarlegustu og vönduðustu ritgerð-
irnar mun þó Piet Mondrian hafa skrifað.
Á árunum 1919 og 1920 birti ritið t. d.
eftir hann gríðarmikla ritgerð, sem ég
mundi kalla á íslenzku: Veruleiki í nátt-
úruheimi og abstraktheimi. Form hennar
er býsna nýstárlegt: einskonar leikrit eða
samtalsþáttur í sjö atriðum. Persónurnar
eru þrjár: natúralískur málari, listvinur
og raunsær abstraktmálari. Á undan þætt-
inum stendur eftirfarandi skýring: „Þessi
þáttur fer fram á gönguferð. Hún hefst
uppi í sveit en lýkur í vinnustofu raun-
sæa abstraktmálarans“. Hér er ekki rúm
til að birta kafla úr þessari ritgerð
Mondrians enda mundi jafnvel það
hrökkva skammt til að gera grein fyrir
viðhorfum hans á viðhlítandi hátt. Allt um
það má fullyrða, að sú fagurfræðilega
heimspeki, sem stíngur upp kollinum bæði
í henni og öðrum ritsmíðum höfundarins
er náskyld andanum, sem við þegar höfum
kynnst í ávarpi þeirra De Stijl-manna.
Lesandanum verður fljótlega ljóst — eink-
um ef hann hefur haft einhvern pata af
sköpunarferli málverks — að það er ekki
andvana fædd kenning, sem býr um sig í
bókstöfunum. Hann skynjar með taugum
sínum, að þessi kröftuga heildarmynd af
plastísku vitundarlífi er dregin hægt og
gætilega út úr reynslu málarans sjálfs.
Reyndar má leggja fram sönnunargögn í
málinu: svo er mál með vexti, að Mondrian
rauk ekki í það að setja saman kerfi til
22 Birtingur