Birtingur - 01.04.1960, Síða 26

styrktar hugðarefnum sínum þegar hann
þurfti á áróðursplaggi að halda til að
veifa framan í almenning. Öðru nær. Hann
hafði lagt það í vana sinn að skrifa í minn-
isbækur stuttar athugasemdir og hugdett-
ur um málverkið, listamanninn og þjóð-
félagið þegar hann var að mála. Þessar
minnisbækur geymdi hann vandlega og
notaði síðan sem hjálpargögn við samn-
ingu ritverka sinna. Við skulum grípa nið-
ur í þær á nokkrum stöðum:
„Listin ætti að vera hafin yfir veruleik-
ann; að öðrum kosti hefur hún ekkert
gildi fyrir manninn. (Veraldlega sinnuðu
fólki þykir þessi yfirnáttúrlega staða list-
arinnar þokukennd og óraunhæf. Andlegu
vökumönnunum: jákvæð og skýr)“.
„Nálgast má riki andans á tvo vegu: Fyrir
atbeina andlegra iðkana (hugleiðinga o. s.
frv.) og trúarkredda eða með því að taka
út þroska sinn stig af stigi en örugglega.
í listinni kemur þetta vel í Ijós. Þar get-
um við séð, hvernig hlutirnir breytast
smámsaman úr óskapnaði í góðmálm, þótt
listamennirnir geri sér ekki grein fyrir
því“.
„Það, sem tekur huga okkar í dag, gufar
upp á morgun (eins og leikfangið). Þegar
maðurinn hefur gælt við yfirborð hlut-
anna í langan tíma, kemur að því einn
góðan veðurdag, að það fullnægir ekki
lengur fegurðarþrá hans. Hann krefst ein-
hvers meira. Þetta „meira“ býr í yfir-
borðinu, þótt undarlegt kunni að virðast.
Við skynjum nefnilega innhverfu hlutanna
í yfirborði þeirra. Með því að virða yfir-
borðið fyrir okkur mótast innri myndin í
sál okkar. Það er þessi innri mynd, sem
ætti að koma skýrt í ljós. Náttúrulegt yf-
irborð hlutar er fagurt, eftirlíking þess
lífvana. Það eru hlutirnir, sem skipta
okkur verulegu máli, ígildi þeirra alls
engu“.
I fyrsta tölublaði De Stijl birtist lítil grein
eftir Mondrian. Ég get ekki stillt mig um
að tilfæra kafla úr henni í þessu spjalli af
því að hún snertir mjög við grundvelli
Nýplastíkurinnar. Formið er þröngt, kann-
ski stirt og þar af leiðandi illa fallið til
flutnings á milli tungumálanna. En hér
kemur upphaf greinarinnar engu að síð-
ur:
„Menntaði nútímamaðurinn er smámsam-
an að snúa baki við náttúrulegum hlutum;
líf hans er að verða huglægara með hverj-
um deginum, sem líður.
Lifandi athygli okkar beinist meira og
meira að innri hlutum, (við höfum tekið
eftir þessu) af því að náttúrulegu hlut-
irnir (að ytri gerð) eru að verða ósjálf-
ráðir smámsaman. Líf hins sanna nútíma-
manns er hvorki bundið veraldlegu efnun-
rm einum né hugarhræringunum einum.
Það er fremur sjálfrátt líf mannshuga,
sem er að vakna til vitundar um sjálfan
sig.
Vitundarlíf nútímamannsins (þó að hann
sé: líkami, hugur og sál í einingu) er frá-
brugðið vitundarlifi horfinna kynslóða:
Sérhver máti lífstjáningar hans ber nýjan
svip, þ. e. a. s. svip, sem er vafalaust hug-
lægari en áður.
Sama máli gegnir um listina. Hún verður
arður nýrrar tvískiptingar í manninum:
arður ytri borða, sem búið er að fága og
slípa og arður innra eðlis, sem maðurinn
er farinn að gera sér grein fyrir og hefur
fengið dýpri merkingu. Listin mun birtast
í fagurfræðilega skíru (hreinsuðu) formi,
þ. e. a. s. abstrakt formi, af því að hún
er tærasta afsprengi mannshugarins.
Sanni nútíðarlistamaðurinn veit, að hug-
lægur kjarni býr í fegurðartilfinningu.
Hann kannast við þá staðreynd, að fegurð-
artilfinningin er alheimslegs eðlis, almenns
eðlis. Afleiðing þessarar vísvitandi játn-
ingar hans verður sú, að plastísk abstrakt-
list vex úr grasi. Maðurinn sættir sig að-
eins við það, sem er almenns eðlis.
Af þessum sökum getur nýja plastíska
hugmyndin ekki tekið á sig náttúrulegt
form eða hlutstætt form (konkret), jafn-
24 Birtingur