Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Blaðsíða 25

Planmál
23
TÖLUORÐ
Afleiðsla: Tölumar 1-9 mynda gmnninn að tölukerfinu. Heiti tuga
em mynduð með því að bæta viðskeytinu -s við fmmtöl-
umar en tölumar 11-19 með því að bæta einum, tveimur,
þremur o.s.frv. við tíu með viðskeytinu -e- á milli. Tölum-
ar 100, 1000, 1.000.000 virðast gagnsæjar frá orðmyndun-
arlegu sjónarmiði:
bal ‘einn’, tel ‘tveir’, kil ‘þrír',fol ‘fjórir’, lul ‘fimm’,
mál ‘sex’, vel ‘sjö’,jöl ‘átta’, zul ‘níu’
bal-s ‘10’, tel-s ‘20’, kil-s ‘30’ o.s.frv.
bals-e-bal ‘11 ’, bal-s-e-tel ‘12’, bal-s-e-kil ‘13’ o.s.frv.
tum ‘100’, mil ‘1000’, balion ‘1.000.000’
Raðtölur em myndaðar með viðskeytinu -id:
bal-id ‘fyrsti’, tel-id ‘annar’, kil-id ‘þriðji’ o.s.frv.
Sagnorð
Persóna Þrjár persónur og tvær tölur sýndar með því að bæta við-
og tala: komandi persónufomöfnum í eintölu eða fleirtölu sem
viðskeytum við stofn sagnar. Dæmi má taka af sögninni
löfön ‘elska’ í framsöguhætti núíðar:
löf-ob ‘ég elska’, löf-ol ‘þú elskar’, löf-om ‘hann elskar’,
/ó/-o/‘hún elskar’, löf-on ‘maður (almennt) elskar’ löf-
obs ‘við elskum’, löf-ols ‘þið elskið’, löf-oms ‘þeir
elska’, löf-ofs ‘þær elska’
Tíð Tíðir og horf em sýnd með forskeytum: á- ‘þátíð’, e- ‘núlið-
og horf: in tíð’, /- ‘þáliðin tíð’, o- ‘framtíð’, u- ‘þáframtíð’. Dæmi:
á-löf-ob ‘ég elskaði’, e-löf-ob ‘ég hef elskað’, i-löf-ob
‘ég hafði elskað’, o-löf-ob ‘ég mun elska’, u-löf-ob ‘ég
mun hafa elskað’
Háttur: Hættir em sýndir með því að bæta viðskeytum við öll form
framsöguháttar: -ön ‘nafnháttur’, -la ‘viðtengingarháttur’,
-ös ‘óskháttur’, -öd ‘boðháttur’, -öz ‘skipunarháttur’ (lat.
iussivus), og -öl ‘lýsingarháttur’. Dæmi: