Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Blaðsíða 82

80 Eiríkur Rögnvaldsson
básinn er þar upptekinn.10
3.5 Hvarf setninga með boðháttarsögn í öðru sœti
Hvemig sem á að lýsa og skýra setningarstöðu boðháttar er ljóst að
hún hefur breyst frá fomu máli til nútímamáls, því að setningar með
boðháttarsögn í öðm sæti em alveg útilokaðar í nútímamáli, hvort
heldur er í aðal- eða aukasetningum. Mér hefur ekki tekist að tímasetja
breytinguna nákvæmlega, en þó hef ég fundið nokkur dæmi um boð-
háttarsögn í öðm sæti, bæði í aðalsetningum og aukasetningum, í Nýja
testamenti Odds Gottskálkssonar frá 1540. Nokkur dæmi úr aðalsetn-
ingum em sýnd í (20) og dæmi úr aukasetningum í (21).
(20) a. Lát þá dauðu grafa sína hinu dauðu, en þú gakk og boða Guðs
ríki.
b. En þú fylg þessum pistli eftir sinni skikkan og stunda Jesúm
Krist og hans evangelia ...
c. En þú vert herkinn sem góður kappi Jesú Kristi.
d. En þú tala svo sem það hæfir heilsusamlegum lærdómi.
(21) a. Því sjá nú til að þú haga þér svo í þessum nýja testaments
bókum að þú kunnir þær að lesa á þennan hátt.
b. Sjá nú til að þú seg það öngum, heldur far þú og sýn þig
prestahöfðingjanum og fóma fyrir þinni hreinsun sem Móses
bauð til vitnisbyrðar yfir þá.
c. Þá bið eg þig faðir að þú send hann í míns föðurs hús því að
eg hefi fimm bræður að hann gefi þeim vitneskju af svo að eigi
10 Ef tvöföldun tengiliðar (sjá 9. nmgr.) væri hugsanleg í boðháttarsetningum
hefði hins vegar átt að vera hægt að grípa til hennar til að verða við kröfu sagnarinn-
ar um stöðu í T; þá væru nefnilega til tveir T-básar, eins og sést á dæminu í 9. nmgr.,
og sögnin gæti staðið í þeim neðri en tengingin í þeim efri. En þá þyrfti heldur ekki
að vera neitt samhengi milli þess að aðalsetningar með boðháttarsögn í öðru sæti
hverfa úr málinu, og boðháttur hverfur algerlega úr aukasetningum. Ef þessi mögu-
leiki væri fyrir hendi ætti líka að vera hægt að hafa boðhátt í skýringarsetningum í nú-
tímamáli (eins og Höskuldur Þráinsson hefur bent mér á). Sú staðreynd að aukasetn-
ingar sem hefjast á boðháttarsögn eru ekki til, hvorki að fomu og nýju, bendir sterk-
lega til þess að tvöföldun tengiliðar hafi aldrei verið möguleg í boðháttarsetningum.