Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Blaðsíða 88

86 Eiríkur Rögnvaldsson
fræðilegt fyrirbæri, skilyrt af boðháttarvirkja en óháð öðrum þáttum í
orðaröð, mætti búast við því að dæmi um frumlag á undan sögn í boð-
hætti væri jafnt að finna í áðumefndum þremur tegundum aðalsetn-
inga; en svo er ekki, því að en-setningamar hafa ekki minni sérstöðu
meðal boðháttarsetninga en meðal fúllyrðingarsetninga. Þetta bendir
þvert á móti til þess að orðaröð í boðhætti hafi að fomu lotið að ein-
hverju leyti sömu lögmálum og orðaröð í fullyrðingarsetningum; ver-
ið háð merkingarlegum eða málnotafræðilegum þáttum.
5. Að Iokum
Sú eðlisbreyting virðist hafa orðið á boðháttarsetningum í íslensku að
skilyrðing orðaraðar þeirra hefur færst yfir á annað svið; er ekki leng-
ur að neinu leyti háð merkingarlegum eða málnotafræðilegum atrið-
um, heldur fastri og ófrávíkjanlegri setningafræðilegri reglu. Hér hef-
ur ekki verið reynt að setja fram skýringu á þeirri breytingu, en vel má
hugsa sér að tengja þetta hugmyndum sem hafa verið settar fram um
ýmsar aðrar setningafræðilegar breytingar.
Því hefur nefnilega oft verið haldið fram að setningafræðilegt eðli
íslensku hafi breyst frá fommáli til nútímamáls; á eldri málstigum hafi
íslenska verið það sem ýmist er kallað samræðumál (e. discourse-
oriented), formgerðarlaust mál (e. non-configurational) eða eitthvað
enn annað, en nútímamálið sé aftur á móti setningamál (e. sentence-
oriented) eða formgerðarmál (configurational). Án þess að fara út í
að skilgreina þessi hugtök má í grófum dráttum segja að munurinn sé
talinn felast í því að í fomu máli ráði merking, málnotkun og texta-
samhengi meiru um gerð setninga en í nútímamáli, þar sem aftur á
móti séu komnar til mun stífari sjálfstæðar setningafræðilegar reglur
sem ákvarði setningagerðina.
Dæmi um slíkar vangaveltur má m. a. finna í grein Höskuldar Þrá-
hugsanlegt að hið sama geti átt við um boðháttarsetningar með en í fomíslensku, þar
sem frumlag kemur næst á eftir sögn, sbr. (12). Sé svo, yrði að gera ráð fyrir að sögn-
in stæði í T-básnum í þeim setningum. Það breytir þó í raun engu um þá greiningu sem
hér hefur verið sett fram; þessar setningar færu þá í sama flokk og setningar með at-
vikslið á undan boðháttarsögn.