Íslenskt mál og almenn málfræði


Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Blaðsíða 83

Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Blaðsíða 83
81 Mark eða gerandi andi en þar hefur forsetningarliðurinn afJóni stöðu rökliðar og tákn- ar upptök. Með upptökum (e. source) er átt við það eða þann sem er »uppspretta“ þess sem um er rætt (sbr. Saeed 1997:141). í báðum setn- ingunum er (beina) andlagið, þ.e. þolfallið, þema. Með þema (e. theme) er hér átt við það sem verður fyrir því sem sögnin lýsir án þess þó að breytast nokkuð.5 í fyrri setningunni fylgir þemað óbeina and- laginu. Obeina andlagið sem er í þágufalli hefur merkingarlega stöðu viðtakandans (eða þiggjandans) eins og við er að búast. Rökliðurinn er því mark. Markið er hins vegar frumlag í nefnifalli í þeirri síðari. Það er ekki aðeins þemað sem kemur fyrir sem rökliður í báðum setningunum í (2) heldur gerir markið það líka. En ólíkt þemanu, sem er beint andlag í báðum dæmunum, gegnir markið mismunandi setn- ingarlegum hlutverkum. Sé gerandi í setningunni, eins og í fyrra dæm- mu, þá kemur markið fram sem óbeint andlag. Sé enginn gerandi í setningunni er markið frumlag.6 I framhaldi af því sem hér hefur verið sagt um dæmin með leigja er eðlilegt að spurt sé hvort um eina sögn eða tvær samhljóða sagnir sé að ræða. Enda þótt hér sé ekkert svar einhlítt verður ekki séð að sér- stök þörf sé á að greina leigja sem tvær sagnir enda beygingin alltaf ein og hin sama. í þessu sambandi má minna á að samkvæmt sumum viðmiðunum a.m.k. er mjög eðlilegt að líta svo á að merkingarhlut- verk rökliða með tiltekinni sögn séu ekki alltaf hin sömu. í ljósi þess að þau eru ekki endilega skyldubundin heldur háð setningafræðilegu umhverfi er eðlilegt að þau geti breyst.7 Hér þarf einnig að hafa í huga að yfirleitt er gert ráð fyrir ákveðnu sdgveldi (e. hierarchy) merkingarhlutverka með tilliti til þess hvaða 5 Deila má um það hvort vænlegra sé að greina beina andlagið hér sem þema eða þol- ^nda (e. patient). Það skiptir þó litlu eða engu máli og verður fyrmefnda leiðin valin. 6 Athyglisvert er að skoða tengsl gerandans, marksins og upptakanna. í (2b) er forsetningarliður sem táknar upptök en sé gerandi í setningunni, og markið þá í setn- 'ngarlegu hlutverki óbeins andlags eins og í (2a), er ekki hægt að hafa upptök líka. Um ýmislegt þessu tengt má m.a. lesa hjá Maling (2001:430-433), en auk dæma úr tslensku nefnir hún til dæmi úr ensku og þýsku. Dæmi um fyrirbæri af þessu tagi eru t.d. víða rædd í bók Jackendoffs (1990), t.d. 1 umfjöllun hans um ensku sögnina walk (bls. 259). Þar greinir hann frumlagið ýmist sem geranda (e. actor) eða þema (e. theme), allt eftir umhverfmu.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188
Blaðsíða 189
Blaðsíða 190
Blaðsíða 191
Blaðsíða 192
Blaðsíða 193
Blaðsíða 194
Blaðsíða 195
Blaðsíða 196

x

Íslenskt mál og almenn málfræði

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Íslenskt mál og almenn málfræði
https://timarit.is/publication/832

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.