Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Blaðsíða 49

„Nú mun ekflytja austmenn mína til skips í dag “ 47
(9) a. Var það ráð gjört að Snorri Sturluson var út sendur að friða fyrir
austmönnum (Det Arnamagnæanske Haandskrift 1910:348)
b. En Snorri var sendur til íslands út að ffiða fyrir kaupmönnum
(Codex Frisianus 1871:420)
Þessi mismunandi orðnotkun gefur vísbendingu um skilning sögu-
ritara á því hveijir voru austmenn. Þeir eru greinilega kaupmenn og í
þessu tilfelli norskir, eins og flestir kaupmenn eftir 1220. Orð-
skýringin ‘norskur kaupmaður’ getur því átt rétt á sér þótt heitið
virðist ekki bundið þjóðemi. í Jóns sögu helga, sem talin er rituð
snemma á 13. öld (ÍF 15:309-310), segir t.d. frá kaupmönnum frá
Orkneyjum sem fóm á tveim skipum til íslands. Þeir em líka nefhdir
austmenn í frásögninni og bendir það til þess að farmaðurinn hafi ekki
þurft að vera norskur til þess að halda austmanns-heitimi. I Guð-
mundar sögu dýra (Sturlunga saga 1:333) er nefndur austmaðurinn
Þorbjöm Grænlendingur og er hæpið að notuð séu þannig tvö þjóðar-
heiti á sama manninn. íslendinga saga segir frá búandi austmanni
(Sturlunga saga 2:141):
(10) Þá bjó í Ásgarði Þjóstarr Austmaðr. Hann hafði selt Bjama
Ámasyni vaming til tveggja hundraða, ok var ekki fyrir goldit...
Þama er kynntur til sögu búandi Dalamaður sem stundar kaupskap og
er hann auknefhdur austmaður. Því virðist mega álykta að kaupmenn
þurfi ekki að vera þegnar Noregskonungs til að vera kallaðir
austmenn. Hitt er rétt að það getur aldrei talist rangt að norskir
kaupmenn sem staddir em á íslandi á miðöldum séu austmenn. Eftir
1220 og fram eftir 14. öld mun öll verslun íslendinga hafa verið
bundin við Noreg og því koma flestir austmenn frá Noregi á því
tímabili (sjá m.a. Helga Þorláksson 1979).
Eitt dæmi til viðbótar er tekið upp í ONP (le) en það er úr 7. kafla
Gísla sögu Súrssonar og á það líklega við merkinguna norskur kaup-
maður á íslandi (ÍF 6:26):
(11) En um várit búa þeir mágar, Þorgrímr ok Þorkell, skip þat, er
Austmenninir hpfðu átt. Austmenn þessir vám óeirðarmenn
miklir í Noregi ok hpfðu átt þar óvært.