Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Blaðsíða 126

124
Katrín Axelsdóttir
hafa tíðkast í málinu. Samræming Finns hefur svo e.t.v. haft áhrif á
aðrar útgáfur. Þannig er t.d. sama leiðrétting og í (10) í lestrarútgáfu
Fagurskinnu (íslenzk fomrit 29 1985:109).37
Dróttkvæðaútgáfa Finns Jónssonar er ekki einsdæmi hvað þetta
varðar. I fomaldarsagnaútgáfú Guðna Jónssonar (Fornaldar sögur
Norðurlanda I-IV 1950) er misjafnt hvort notað er hvor tveggja eða
hvortveggi. í nær öllum tilvikum er þó hvortveggi í handritunum sem
stuðst er við. Svipaða sögu er að segja um útbreidda lestrarútgáfu
Sturlungu (Sturlunga saga I—II 1946). Svona er þetta kannski víðar.
Menn hafa líklega samræmt með hliðsjón af þeirri skoðun að hvor
tveggja sé upprunalegra en hvortveggi, sbr. 3.1.38
Ýmis dæmi um hvor tveggja (hálfbeygt) em gefin í fommálsorða-
bókum. Hér verður litið á dæmi í þremur orðabókum. Þegar að er gáð
kemur í ljós að langflest eiga þau það sameiginlegt að vera annaðhvort
í norskum ritum eða þá ungum handritum.
Dæmin sem gefin em um hvor tveggja í orðabók Cleasby (1874)
gætu næstum öll tilheyrt beygingu hvortveggi, eins og minnst var á í
3.1 hér að framan. Þau fáu dæmi sem em um hálfbeygða mynd em tvö
dæmi úr Konungsskuggsjá og eitt úr Ólafs sögu Tryggvasonar, í AM
310 4to, en það hafa sumir talið norskt handrit.39 Óreglunnar sem
nefnd er hjá Cleasby (sjá 3.1) gætir þannig ekki í ótvíræðum íslensk-
um dæmum orðabókarinnar.
Hjá Sveinbimi Egilssyni í Lexicon poeticum (1860) em einnig fá
ótvíræð dæmi um hálfbeygða mynd, eða sex. Eitt þeirra er dæmið úr
Ólafs sögu sem nefnt er hjá Cleasby. Þrjú dæmanna (hvorum tveggja)
em sögð vera í þágufalli fleirtölu (eins og í á hvorum tveggja leikun-
37 Þessi leiðrétting er reyndar í útgáfu Finns Jónssonar á Fagurskinnu
(Fagrskinna 1902-1903:66) og enn fyrr í útgáfu Munch og Unger (Fagrskinna 1847:
35).
38 í mars 2006 ræddi ég um hvortveggi og hvor tveggja við Stefán Karlsson hand-
ritaffæðing. Hann var þá að vinna að útgáfu samræmds texta Guðmundar sögu bisk-
ups fyrir Hið íslenzka fomritafélag. Sú mynd sem hér er dregin upp af hlutfallslegri
tíðni hvortveggi og hvor tveggja kom Stefáni á óvart. Hann sagðist hafa ætlað að setja
inn hálfbeygðar myndir í útgáfuna en ákvað samstundis að falla frá því.
39 I handritinu eru ýmis norsk mál- og skriftareinkenni en skiptar skoðanir hafa
verið um hvort það sé norskt eða íslenskt, sjá Stefán Karlsson 2000:179-182.